İran'da yeni Cumhurbaşkanı seçilene kadar süreç nasıl işleyecek?
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin ölüm haberi, ülkede derin siyasi bir boşluk ve gelecek hakkında bir dizi soru yarattı.
Al-Ain News, İran Anayasası'ndaki cumhurbaşkanlığı boşluğunu inceleyerek, bu durumun ülkedeki bir sonraki aşamanın özelliklerini belirlemeye çalıştı. Yeni bir cumhurbaşkanının seçilmesi ve sonrasındaki siyasi gelişmelerin yanı sıra, ülkenin karşı karşıya olduğu ekonomik zorluklar ile bölgesel ve uluslararası etkiler de dikkate alındı.
ANAYASA NE DİYOR?
İran Anayasası'nın 131 ve 132. maddeleri, bir cumhurbaşkanının görevinin boşalması durumunda yeni bir cumhurbaşkanının seçilmesi için izlenecek anayasal prosedürleri belirler.
İran Anayasası'nın 131. maddesi, Cumhurbaşkanının ölümü, istifası, görevden alınması, iki aydan fazla devamsızlık, iki aydan fazla hastalık veya görev süresinin sona ermesi gibi nedenlerle görevini yerine getirememesi durumunda, Başkan Yardımcısının geçici olarak başkanlık görevlerini devralacağını belirtir.
Geçici görev süresi, yani Cumhurbaşkanı Yardımcısının Cumhurbaşkanlığı görevini üstlendiği süre, en fazla 60 gün ile sınırlıdır. Bu geçici temsil, başkanlık koltuğunun boşalmasından yeni cumhurbaşkanının seçilmesine kadar geçen sürede hükümetin çalışmalarının devamlılığını sağlamayı amaçlar.
Buna göre, mevcut Başkan Yardımcısı Mohammad Mokhber, İran'ın geçici cumhurbaşkanı oldu ve bu geçici dönemde Mokhber, ülkenin günlük işlerini yönetecek, acil kararlar alacak ve gerekirse yeni yetkililer atayacak.
İslami Şura Konseyi Başkanı, Yargı Otoritesinin Başkanı ve Cumhuriyetin Birinci Başkan Yardımcısından oluşan bir organ, yeni bir Cumhurbaşkanı seçmeye hazırlanmalı.
Konsey, Cumhurbaşkanlığı Birinci Başkan Yardımcısının ölümü veya görevini yerine getirememesi durumunda, ya da Birinci Başkan Yardımcısının bulunmaması halinde, Cumhurbaşkanı yerine başka bir kişi atar.
Bu madde, 131. maddeyi tamamlar ve Başkan Yardımcısının veya Geçici Ulusal Konseyin başkanlık süresi boyunca yetkilerine ilişkin kısıtlamaları belirler.
Devletin veya hükümetin politikasında köklü değişiklik yapmamak: Bu kısıtlama, Başkan Yardımcısının veya Geçici Ulusal Meclisin geçici başkanlık süresi boyunca eyalet veya hükümet politikasında köklü değişiklikler yapmasını engeller.
Temel görevlere odaklanmak: Başkan Yardımcısının veya Geçici Ulusal Konseyin, devletin temel görevlerine odaklanması ve hükümetin köklü değişiklikler olmadan çalışmaya devam etmesini sağlaması beklenir.
Devlet işlerinin devamını sağlamak: Bu kısıtlama, başkanlık koltuğunun boş olduğu süre boyunca hükümetin normal işleyişinin sürdürülmesini amaçlar.
Bu durumlardan herhangi biri gerçekleşirse, Cumhurbaşkanının Birinci Yardımcısı, İran Dini Liderinin onayıyla geçici olarak başkanlık görevlerini üstlenir.
Geçici Cumhurbaşkanlığı Heyetinin Oluşturulması
Cumhurbaşkanlığı koltuğunun boşalmasını takip eden 50 gün içerisinde aşağıdaki kişilerden oluşan bir heyet oluşturulur:
İslami Şura Konseyi (Parlamento) Başkanı.
Yargı başkanı.
Cumhurbaşkanının Birinci Yardımcısı.
Bu heyet aşağıda belirtilen görevleri üstlenir:
Yeni Cumhurbaşkanının seçilmesine ilişkin prosedürleri düzenlemek.
Seçim sürecini denetlemek.
Seçim sürecinin şeffaflığını korumak.
Başkanlığa Aday Olma Koşulları:
İran kökenli olmak
On iki İmamcı Müslüman olmak
İslami esasları bilmek
İslami sisteme sadık olmak
İyi bir itibara sahip olmak
Görevleri yerine getirebilmek
Erkek olmak
Çalışkan olmak
Adil ve dindar olmak
Siyasi ve idari tecrübeye sahip olmak
Fiziksel ve zihinsel olarak formda olmak
Herhangi bir suçtan hükme çarpıtılmamış olmak
Devlet görevinden alınmamış olmak
SEÇİM SÜRECİ:
Yeni başkan halkın doğrudan oyu ile seçilir.
Bir adayın seçimi kazanabilmesi için oyların %50'sinden fazlasını alması gerekir.
Hiçbir aday %50'den fazla oy alamazsa, en yüksek oyu alan adaylar arasında ikinci tur yapılır.
İçişleri Bakanlığı tarafından resmi sonuçların açıklanmasının ardından yeni cumhurbaşkanı göreve başlar.
İslam Şura Konseyi Toplantısı:
İran Anayasası, İslami Danışma Meclisi'nin (parlamento), cumhurbaşkanının ölümünden sonraki 7 gün içinde bir sonraki adımları görüşmek üzere toplanmasını gerektirir.
Bu toplantıda Konsey, yeni cumhurbaşkanlığı seçimlerinin tarihini, adaylık koşullarını ve seçim sürecinin yürütülmesine ilişkin usulleri belirler.
Başkanlığa Aday Olma Koşulları
En az 18 yaşında olan, İran vatandaşlığına ve siyasi yeterliliğe sahip her İranlının cumhurbaşkanlığına aday olmasına izin veriliyor.
Ancak adayların adaylık koşullarını karşıladıklarından emin olmak için Anayasayı Koruma Konseyi'nin onayını almaları gerekiyor.
Seçim Kampanyası
Adaylara seçim kampanyalarını yürütmeleri için seçim tarihinden önce iki aylık bir süre tanınır.
Programlarını sunmak ve seçmenlerle iletişim kurmak için medyayı kullanabilirler.
117. maddeye göre Cumhurbaşkanı, seçmenlerin salt çoğunluğuyla seçilir. İlk turda hiçbir adayın bu çoğunluğu sağlayamaması durumunda, bir sonraki hafta Cuma günü ikinci tur seçim düzenlenir.
İkinci tura yalnızca ilk turda en fazla oyu alan iki aday katılabilir. Ancak, en çok oyu alan adaylardan bir kısmının çekilmesi halinde, son tercih kalan adaylar arasından en yüksek oyu alan iki aday arasında yapılır.
Sonuçların Duyurulması
Seçimlerin resmi sonuçları, oyların sayılmasının ardından İçişleri Bakanlığı tarafından açıklanıyor. Herhangi bir aday oyların çoğunluğunu (%50'den fazla) alırsa İran'ın yeni cumhurbaşkanı oluyor.
Yeni Başkan Pek Çok Zorlukla Karşı Karşıya; En Önemlileri Şunlar:
* Ekonomik kriz: Yüksek enflasyon ve işsizlik oranları, İran'ı boğucu bir ekonomik krizle karşı karşıya bırakıyor ve geniş halk protestolarına yol açabilecek potansiyele sahip.
* Uluslararası yaptırımlar: ABD ve Batılı ülkeler, İran'ın küresel pazarlara erişimini ve yabancı yatırım çekme yeteneğini engelleyen katı ekonomik yaptırımlar uyguluyor.
* Nükleer kaygılar: İran'ın nükleer programıyla ilgili müzakerelerin durması, uluslararası toplumda endişelere yol açıyor ve bölgedeki gerilimi artırma riski taşıyor.
