Haziranda bütçe yılın en büyük açığını verdi

Haziran ayında bütçe açığı bu yılın en yüksek seviyesine çıktı. İlk 6 aylık dönemde bütçe açığı 747 milyar lira oldu. Dünya yazarı Naki Bakır, hem haziran hem de genel bütçe açığı rakamlarını analiz etti. Gelir ve gider rakamlarını paylaştı.

Türkiye bütçesi haziranda bu yılın en büyük açığını verdi. 275 milyar liralık aylık açık, ilk 6 aylık bütçe açığını 747 milyar liraya taşıdı. Dünya Gazetesi yazarı Naki Bakır, bütçe açığında ortaya çıkan aylık ve 12 aylık rakamlarını detaylı olarak analiz etti. Gelir ve gider rakamlarındaki aylık ve yıllık değişimleri de ortaya koyarak değerlendirmeler yaptı.

Naki Bakır’ın yazısı şöyle;

İlk yarıda bütçe açığı 747 milyar TL

Sıkı para politikası para­lelinde vergi düzenleme­leri ve tasarruf tedbirleri ile kamuda mali dengeleri sağ­lama çabaları sürerken merke­zi yönetim bütçesi haziranda 275,3 milyar lira ile aylık bazda bu yılın en yüksek açığını ver­di, ilk yarıdaki bütçe açığı 747,2 milyar liraya ulaştı.

Yılın yarısı geride kalırken hem harcama hem de gelirler yı­lın tümünde hedeflenen tutar­ların yarısına ulaşmazken, yıllık hedeflere göre harcamalara kı­yasla gelirlerde daha yüksek bir gerçekleşme oranı yakalandı. Gelirlerin giderlere göre daha hızlı artması sonucu geçen yıla göre artışı görece düşük kalan bütçe açığı, Orta Vadeli Prog­ram’a (OVP) göre yılın tümün­de beklenen 2,7 trilyon liralık rekor açık hedefinin neredeyse dörtte biri düzeyinde kaldı.

Aylık gerçekleşme

Hazine ve Maliye Bakanlı­ğı’nın açıkladığı verilere göre, haziran ayında merkezi yöne­tim bütçesinde harcamalar ge­çen yılın aynı ayına göre yüz­de 77,6 artışla 866,5 milyar lira, gelirler ise yüzde 120,4 artışla 591,2 milyar lira olarak gerçek­leşti.

Aylık bazda 275,3 milyar lira olan bütçe açığı geçen yılın aynı ayına göre yüzde 25,3 ora­nında bir artış gösterdi.

Geçen yılın aynı ayına göre artışı dü­şük kalmakla birlikte bu yıl en yüksek aylık bütçe açığı hazi­randa verildi. Aralık 2023’teki 842,5 milyar liralık rekor aylık açıktan sonra bu yıl ocak ayında 150,7 milyar, şubatta 153,8 mil­yar, martta 209 milyar, nisanda 177,8 milyar lira açık verilmiş, geçici vergi dönemine denk gelen mayısta ise aylık bazda 219,4 milyar liralık bir bütçe fazlası elde edilmişti.

Haziran ayında bütçe gider­lerinin 767,2 milyarını geçen yı­lın aynı ayına göre yüzde 70,3 artan faiz dışı harcamalar oluş­turdu, faiz ödemeleri ise 99,3 milyar lira ile geçen yılın aynı ayına göre yüzde 165,6’le yük­sek oranda artış gösterdi. Böy­lece geçen yıl haziran ayında 182,3 milyar lira olan faiz dı­şı bütçe açığı, bu yıl aynı ayda yüzde 3,5 küçülerek 176 milyar liraya geriledi. Haziran ayla­rı itibarıyla faiz ödemelerinin toplam bütçe giderleri içindeki oranı yüzde 7,7’den yüzde 11,5’e, vergi gelirlerine oranı da yüzde 16,2’den yüzde 20,5’e yükseldi.

Haziranda rekor cari transfer

Faiz dışı harcamaların en büyük bölümünü oluşturan ca­ri transferler haziranda 370,9 milyar lira ile geçen yılın aynı ayına göre yüzde 44,7 oranın­da bir artış kaydetti. Bunun, bütçeden aylık bazda yapılan şu ana kadarki en yüksek cari transfer olduğu belirlendi.

Haziranda devletin personel giderleri yüzde 92,9 artışla 207,7 milyar, sosyal güvenlik kurumla­rına devlet primi ödemeleri yüz­de 56,6 artışla 25,9 milyar, mal ve hizmet alımları yüzde 68,8 ar­tışla 48,1 milyar lira oldu. Hazi­ran ayları itibarıyla yüzde 184 artan sermaye giderleri aylık tu­tarı 72,9 milyar lira olurken, ser­maye transferleri de yüzde 78,2 artışla 16 milyar lira düzeyinde gerçekleşti. Borç verme kale­mi yüzde 274,2 büyüyerek aylık 99,3 milyar lirayı buldu.

Aylık bütçe gelirlerinin ise 483,1 milyar lirasını geçen yı­la göre yüzde 109 artan vergi tahsilatı oluşturdu, diğer bütçe gelirleri de yüzde 198,7 artışla 91,4 milyar lira oldu.

Yılın ilk altı aylık döneminde merkezi yönetim bütçe harca­maları geçen yılın eş dönemi­ne göre yüzde 93,7 büyüyerek 4 trilyon 578,5 milyar, bütçe ge­lirleri ise yüzde 103,8 artışla 3 trilyon 831,4 milyar liraya ulaş­tı. İlk yarıda bütçe açığı geçen yılın aynı dönemine göre yüz­de 54,6’lık bir büyüme ile 747,2 milyar lira oldu.

 Yılın ilk yarısında faiz öde­meleri diğer bütçe harcamala­rına göre çok daha hızlı bir bü­yüme kaydetti. Ocak-haziran dönemi bütçe giderlerinin 4 trilyon 4,1 milyarını geçen yıla göre yüzde 91,7 artan faiz dışı harcamalar, 574,4 milyarını ise yüzde 108,7 büyüyen faiz öde­meleri oluşturdu. İlk altı aylık dönemlere göre faiz ödemeleri­nin toplam bütçe giderleri için­deki payı yüzde 11,6’dan yüzde 12,5’e çıktı. Faiz dışı bütçe den­gesindeki açık, altı aylık dö­nemlere göre yüzde 16,9 küçü­lerek 208 milyar liradan 172,3 milyar liraya geriledi.

Personel giderinde büyük artış

İlk yarıda cari transferler bütçenin en büyük kalemi ol­maya devam ederken, ikinci büyük kalem olan personel gi­derlerindeki hızlı büyüme dik­kati çekti. Hazine yardımları, görevlendirme giderleri, ha­ne halkına yardımlar, tarım ve hayvancılık destekleri gibi çok sayıda alanı kapsayan ve en bü­yük harcama kalemini oluştu­ran cari transferler yılın ilk ya­rısında geçen yılın aynı döne­mine göre yüzde 74,8 artışla 1 trilyon 829 milyar liraya ulaştı.

Memur maaşları, sözleşmeli personel ve işçi ücretleri, zam ve tazminatlar, ödenekler ve ek çalışma karşılıkları gibi kalem­leri kapsayan toplam personel gideri ise yüzde 130,6 artışla 1 trilyon 285,4 milyar liraya ulaş­tı. Sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi ödemeleri de yüz­de 84,9 artarak 158,8 milyar lira oldu. Buna göre kamu persone­line yapılan ödemelerin toplam tutarı cari transferlere yaklaştı.

Kamu kuruluşlarına mamul mal alımı, gayrimenkul serma­ye üretimi, müteahhitlik gi­derleri, onarım faaliyetleri gi­bi alanları kapsayan “sermaye giderleri” yüzde 115,1 artışla 287,5 milyar liraya ulaşırken, kamu kurum ve işletmelerine yapılan “sermaye transferle­ri” ise yüzde 47,8 azalarak 28,2 milyar liraya geriledi.

Devletin mal ve hizmet alım­larının altı aylık tutarı yüzde 65,6 artışla 271,8 milyar, ge­nel bütçeye dahil kuruluşlar ile yurt dışına “borç verme” kale­mi ise yüzde 207 artışla 143,4 milyar lira oldu.

Vergi geliri bir kat büyüdü

Bütçe gelirlerinin en büyük bölümünü oluşturan vergide yılın ilk yarısında toplam ta­hakkuk 4 trilyon 354,7 milyar lira olurken, aynı dönemde 3 trilyon 213,4 milyar lira ile bu­nun yüzde 73,8’i kadar tahsilat gerçekleştirildi. Vergi tahsila­tının tahakkuka oranı geçen yı­lın aynı dönemine göre 20 pu­ana yakın artış gösterdi. Ancak altı aylık tahsilat, yılın tümün­de öngörülen 7 trilyon 407,7 milyar liralık hedefin yarısına ulaşmadı. Geçen yıl ilk yarıda yüzde 85,2 olan vergi gelirleri­nin toplam bütçe geliri içindeki payı, vergi dışı gelirlerdeki artı­şın daha hızlı olması nedeniy­le bu yıl aynı dönemde yüzde 83,9’da kaldı. Vergi tahsilatının toplam bütçe giderlerini karşı­lama oranı ise yüzde 67,8’den yüzde 70,2’ye yükseldi.

Cezalarda rekor tahsilat

Vergi dışındaki en büyük ge­nel bütçe gelir kalemi olan ve her yıl yılbaşında yeniden de­ğerleme oranında artırılan faiz, pay ve cezalarda bu yılın ilk altı ayındaki tahsilat yüzde 216,9’la yüksek oranda bir artışla 368,4 milyar liraya ulaştı.

İlk altı ayda teşebbüs ve mül­kiyet gelirleri 71,5, alınan bağış ve yardımlar ile özel gelirler 60,1 milyar, sermaye gelirleri 6,2 mil­yar ve alacaklardan tahsilat 5,5 milyar lira oldu ve böylece top­lam “genel bütçe” gelirleri yüz­de 103,8 artışla 3 trilyon 725,2 milyar liraya ulaştı. Özel bütçeli idarelerin öz gelirlerinden 80,7 milyar, düzenleyici ve denetle­yici kurum gelirlerinden de 25,5 milyar liralık aktarma sonucu merkezi yönetim bütçesinin ilk yarıdaki toplam geliri 3 trilyon 831,4 milyar lirayı buldu.

Yıllık hedefe göre makul açık

 Yılın ilk yarısında bütçe gerçekleşmeleri, tümünde öngörülene göre daha düşük bir bütçe açığı ile sonuçlandı. 2024’ün tümünde bütçe giderlerini 11 trilyon 89 milyar, gelirlerini 8 trilyon 437,1 milyar ve bütçe açığını 2 trilyon 651,9 milyar lira olarak öngören 2024-2026 OVP’nin yıllık hedeflerine göre altı aylık gerçekleşme bütçe harcamalarında yüzde 41,3 olurken, bütçe gelirlerinde ise yüzde 45,4’le daha yüksek bir oranda gerçekleşti. Bunun sonucunda ilk yarıda büyümesi hız kesen bütçe açığı yılın tümünde öngörülen tutarın yüzde 28,2’si düzeyinde kaldı.

İlk altı aydaki faiz ödemesi yılın tümünde öngörülenin yüzde 45,8’i, faiz dışı harcamalar ise yüzde 40,7’si düzeyinde gerçekleşti. Gelirler cephesindeki görece yüksek gerçekleşme ise vergi dışı gelirlerden kaynaklandı. İlk yarıda vergi tahsilatı, yılın tümü için öngörülen tutarın yüzde 43,4’ü düzeyinde kalırken, diğer bütçe gelirlerinde ise yüzde 60’la yüksek bir gerçekleşme oranı yakalandı. Yılın yarısı geride kalırken, bütçe gelir ve harcamalarında gerçekleşmenin yıllık hedefin yarısına ulaşmadığı, oranın harcamalarda daha da düşük olduğu görülüyor. Ancak izleyen dönemde dengenin değişme olasılığı bulunuyor.