Bütçe açığı ilk çeyrekte 500 milyar TL'yi aştı

Dünya Gazetesi yazarı Naki Bakır’ın gündeminde bütçe açığı vardı. İlk çeyreğe ilişkin rakamları ortaya koyan Bakır, açığın yüksek olduğunu ancak Orta Vadeli Programda öngörülenle uyumlu olduğunu dile getirdi.

Türkiye’nin 2024 yılı ilk çeyreğindeki bütçe açığı 500 milyar lira oldu. Dünya Gazetesi yazarı Naki Bakır’a göre açık yüksek olsa da Orta Vadeli Program’la uyumlu. Bakır, bütçe rakamlarının detaylı analizini de yaptı, hedeflerle uyumlu olup olmadığını ortaya koydu.

Naki Bakır’ın yazısı şöyle;

Bütçe açığı ilk çeyrekte 500 milyar TL'yi aştı

Merkezi yönetim bütçesi, martta 209 milyar TL açık verdi. Açık, geçen yılın aynı ayına göre yüzde 342,5 daha yüksek.

Ekonomiyi rasyonel zemine oturtma çabaları sürerken, merkezi yönetim bütçesi mart ayında 209 milyar lira ile yüksek tutarda açık verdi, ilk üç aydaki açık 513,5 milyar liraya ulaştı. Hazine ve Maliyet Bakanlığının açıkladığı mart ayı bütçe gerçekleşmeleri, yeni ekonomi yönetiminin uyguladığı programdaki kararlılığına karşın, kamu mali dengelerinde görece sağlanan düzelmenin yeterli olmadığını ortaya koydu.

Daha önce açıklanan ve bütçe için öncü gösterge niteliğindeki “Hazine gelir-gider dengesi”nin ortaya koyduğu tablo ile uyumlu biçimde ilk üç aydaki gerçekleşmeler yüksek bir açıkla sonuçlandı. Ancak üç aylık gerçekleşme, Orta Vadeli Program’da (OVP) yılın tümü için öngörülen 2,7 trilyon liralık yüksek düzeyli açık hedefi ile uyumlu seyretti. Ekonomi yönetiminin sıkı para esaslı programı, kamuda tasarruf ayağı eksik olduğu gerekçesiyle eleştiri alıyor.

Martta aylık açık 209 milyar

Mart ayında merkezi yönetim bütçesinde gelirler geçen yılın aynı ayına göre yüzde 68,7 artışla 483,8 milyar, harcamalar ise yüzde 107,4 artışla 692,8 milyar lira oldu ve aylık bazda 209 milyar liralık bir açık verildi.

11 ilde büyük hasara yol açan büyük depremlerin yaşandığı geçen yılın şubat ayında 170,6 milyar liraya yükselen bütçe açığı, mart ayında 47,2 milyar liraya gerilemişti. Buna göre bu yıl mart ayında bütçe açığında geçen yılın aynı ayına göre yüzde 342,5 oranında bir artış yaşandı. Mart ayı bütçe giderlerinin 618,3 milyarını geçen yılın aynı ayına göre yüzde 114 artan faiz dışı harcamalar, 74,6 milyarını ise yüzde 65,4 artan faiz ödemeleri oluşturdu.

Buna göre geçen yıl martta 2,1 milyar lira olan faiz dışı bütçe dengesi bu yıl 134,4 milyar lira düzeyinde oluştu. Aylık bütçe gelirlerinin 420,5 milyar lirasını geçen yıla göre yüzde 111,7 artan vergi tahsilatı oluştururken, diğer bütçe gelirleri yüzde 28,2 azalarak 63,4 milyar liraya geriledi.

Üç ayda 2,2 trilyonluk harcama

 Ocak-mart döneminde merkezi yönetim bütçe gelirleri geçen yılın eş dönemine göre yüzde 106 artışla 1 trilyon 637,2 milyar, bütçe harcamaları ise yüzde 105,9 artışla 2 trilyon 150,7 milyar lira oldu. Üç aylık bütçe açığı yüzde 105,4 artışla 513,5 milyar lira düzeyinde gerçekleşti.

Harcamaların 1 trilyon 900,2 milyarını geçen yıla göre yüzde 101,3 artan faiz dışı giderler, 250,5 milyarını da 148,8 artan faiz ödemeleri oluşturdu. Buna göre devlet geçen yılın ilk çeyreğindekinin yaklaşık iki katı faiz dışı harcama yaparken, yaklaşık 2,5 katı kadar faiz ödemesi gerçekleştirdi. Faiz dışı dengede üç ayda 263 milyar liralık açık verildi.Faiz dışı açık, geçen yılın eş dönemine göre yüzde 76,1 büyüdü.

Personel giderinde rekor artış

Memur maaşları, sözleşmeli personel ve işçi ücretleri, zam ve tazminatlar, ödenekler ve ek çalışma karşılıkları gibi kalemleri kapsayan toplam personel gideri, yılın ilk üç ayında geçen yılın eş dönemine göre yüzde 142 artışla 664,3 milyar liraya ulaştı.

Ayrıca sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi ödemeleri de yüzde 90,3 artarak 81,5 milyar lira oldu. Devletin üç aylık mal ve hizmet alımları yüzde 67,7 artışla 118,2 milyar lira olurken, hazine yardımları, görevlendirme giderleri, hane halkına yardımlar, tarım ve hayvancılık destekleri gibi çok sayıda alanı kapsayan ve en büyük harcama kalemini oluşturan cari transferler yüzde 80,1 artışla 837,2 milyar liraya ulaştı.

Kamu kuruluşlarına mamul mal alımı, gayrimenkul sermaye üretimi, müteahhitlik giderleri, onarım faaliyetleri gibi alanları kapsayan “sermaye giderleri” yüzde 93,1 artışla üç ayda 95,6 milyar liraya ulaşırken, kamu kurum ve işletmelerine “sermaye transferleri” geçen yılın eş dönemine göre yüzde 75,8 azalarak 5,1 milyar liraya düştü. Genel bütçeye dahil kuruluşlar ile yurt dışına “borç verme” kalemi ise yüzde 370,8 artışla 97,8 milyar lira oldu.

Vergide tahsilat yüzde 56,7

 Bütçe gelirlerinin en büyük bölümünü oluşturan vergide ocakmart dönemi tahakkuku 2 trilyon 269,6 milyar, tahsilat ise yüzde 113 artışla 1 trilyon 344 milyar lira oldu. Geçen yıl ilk çeyrekte yüzde 48,5 olan tahsilatın tahakkuka oranı bu yıl 8,2 puan artışla yüzde 56,7’ye yükseldi. Vergi dışındaki en büyük genel bütçe gelir kalemi olan ve yılbaşında yeniden değerleme oranında artırılan faiz, pay ve cezalarda üç aylık tahsilat 154,7 milyar lira.

Teşebbüs ve mülkiyet gelirleri 49 milyar, alınan bağış ve yardımlar ile özel gelirler 24,6 milyar, sermaye gelirleri 3,3 milyar ve alacaklardan tahsilat 2,4 milyar lira oldu ve böylece toplam genel bütçe gelirleri yüzde 106,2 artışla 1 trilyon 577,9 milyar liraya ulaştı. Özel bütçeli idarelerin öz gelirlerinden 42,9 milyar, düzenleyici ve denetleyici kurum gelirlerinden de 16,4 milyar liralık aktarma ile merkezi yönetim bütçesinin toplam geliri 1 trilyon 637,2 milyar lira oldu.

Yıllık hedefe göre üç aylık gerçekleşme

2023’te bütçe büyüklüğü başlangıçta 4 trilyon 469,6 milyar, bütçe gelirleri 3 trilyon 810,2 milyar ve bütçe açığı 659,4 milyar lira olarak öngörülmüş, ancak şubat depremlerinin yol açtığı ek kaynak ihtiyacı gerekçesiyle temmuzda çıkarılan ek bütçe ile ödenekler 1 trilyon 119,5 milyar lira artırılarak 5 trilyon 5891 milyar liraya; bütçe gelirleri de 4 trilyon 929,7 milyar liraya yükseltilmişti.

Yıllık gerçekleşmede ise gelirler 5 trilyon 210,5 milyar, giderler 6 trilyon 585,5 milyar ve bütçe açığı 1 trilyon 375 milyar lira olmuştu. 2024-2026 dönemine ait OVP’de üç yıllık projeksiyonlar yapılırken, kamu mali dengelerinde geçen yılki bozulmanın devam eden etkileri dikkate alındı.

2024’ün tümünde 7 trilyon 407,7 milyarı vergiden olmak üzere toplam 8 trilyon 437,1 milyar liralık bütçe gelirine karşılık 1 trilyon 254 milyarı faiz olmak üzere toplam 11 trilyon 89 milyar liralık bütçe harcaması ve 2 trilyon 651,9 milyar liralık bütçe açığı öngörüldü. Yılın ilk çeyreğinde hem harcama hem de gelirlerde yıllık hedefe göre gerçekleşme oranı yüzde 19,4 oldu. Üç aylık faiz ödemesi yıllık hedefin yüzde 20’si, faiz dışı harcamalar da yüzde 19,3’ü ile beklenenden görece iyi geldi.

Buna göre yılın dörtte biri geride kalırken, bütçe harcamalarında gerçekleşme yıllık hedefin beşte biri düzeyinde kaldı. Ancak aynı durum gelirler cephesinde de yaşandı. Özellikle vergide tahsilat, yılın tümünde öngörülenin yüzde 18,1’i ile düşük kaldı. Diğer gelirlerdeki girişler ise öngörülen yıllık tutarın yüzde 28,5’i ile daha yüksek oldu.