Mayıs ayı bütçe rakamları ne anlatıyor?

Mayıs ayında bütçe fazla verdi. Peki rakamlar neyi ifade ediyor, neyi anlatıyor? Dünya yazarı Naki Bakır, mayıs ayı bütçe verilerini aktardı, bu verilerin ne anlama geldiğini analiz etti...

Mayıs ayında bütçe fazla verdi. Peki ilk dört ayda rekor açıklar ortaya çıkarken mayısta neden fazla verildi? Bunda ne etkili oldu? Mayıs ayı bütçe rakamları ne anlatıyor? Dünya Gazetesi yazarı Naki Bakır, tüm bu sorulara cevap verdi. Mayıs ayı bütçe rakamlarını detaylı olarak analiz etti.

Naki Bakır’ın yazısı şöyle;

Bütçe mayısta fazla verdi

Merkezi yönetim bütçesi beş ay sonra mayıs­ta 219,4 milyar lira ile fazla verdi. Bütçede ilk dört ay iti­barıyla 691,3 milyar lira olan kümülatif açık mayıs sonun­da 471,9 milyar liraya geriledi. Geçici vergi dönemine denk gelmesinin de etkisiyle aylık bütçe geliri tarihinde ilk kez 1 trilyon lirayı aştı.

Yeni ekonomi yönetimi, uy­gulamakta olduğu sıkı para esaslı programa yönelik kamu­da tasarruf ayağının eksik olu­şu eleştirilerine karşılık mayıs başında üç yıllık bir tasarruf paketi ve ilk planda 100 milyar liralık bir tasarruf hedefi açık­layarak, mali dengeleri sağla­madaki kararlılığını teyit et­mişti. Dün açıklanan mayıs ayı bütçe gelişmeleri ise mali den­gelerde düzelmeye ilişkin pozi­tif işaretler verdi. Mayısta elde edilen yüksek tutarlı bütçe faz­lası ile ilk beş ay itibarıyla 500 milyarın altına inen kümüla­tif açık, Orta Vadeli Program’a (OVP) göre yılın tümünde bek­lenen 2,7 trilyon liralık rekor açık hedefi dikkate alındığında olumlu bir gelişmeye işaret etti.

Mayıs ayı gelişmeleri

Hazine ve Maliye Bakanlı­ğının açıkladığı verilere göre, mayıs ayında merkezi yönetim bütçesinde harcamalar geçen yılın aynı ayına göre yüzde 83 artışla 787,7 milyar lira olur­ken, gelirler yüzde 83,3 artış­la 1 trilyon 7,1 milyar lira oldu. Aylık bütçe gelirinin ilk kez 1 trilyon lirayı aştığı mayıs ayın­da 219,4 milyar lira bütçe fazla­sı elde edildi. Bütçe, geçen yılın aynı ayında da 118,9 milyar lira ile fazla vermişti. Mayıs ayları itibarıyla bütçe fazlası yüzde 84,5 artış gösterdi.

Aylık bütçe giderlerinin 677,1 milyarını geçen yılın aynı ayına göre yüzde 106,6 artan faiz dışı harcamalar oluştururken, faiz ödemeleri 110,6 milyar lira ile geçen yılın aynı ayına göre sa­dece yüzde 7,7 oranında bir ar­tış gösterdi. Böylece geçen yılın mayıs ayında 221,6 milyar lira olan faiz dışı bütçe fazlası, bu yıl aynı ayda 330,1 milyar liraya yükseldi. Mayıs ayları itibarıyla faiz ödemelerinin toplam bütçe giderleri içindeki oranı yüzde 23,9’dan yüzde 14’e geriledi.

Mayıs ayında faiz dışı har­camaların en büyük bölümü­nü ise 310,8 milyar lira ile ge­çen yılın aynı ayına göre yüz­de 106,3 artan cari transferler oluşturdu.

Personel giderle­ri yüzde 133,6 artışla 204 mil­yar, sosyal güvenlik kurumları­na devlet primi ödemeleri yüzde 93,5 artışla 25,4 milyar, mal ve hizmet alımları yüzde 76 artışla 59,5 milyar lira oldu.

Sermaye giderleri yüzde 133,5 artışla 61,2 milyar lira olurken, sermaye transferleri yüzde 47,9 azalarak 3,4 milyar lirada kaldı. Borç verme kalemi 12,6 milyar lira olarak gerçekleşti.

Aylık bütçe gelirlerinin ise 898,4 milyar lirasını geçen yı­la göre yüzde 77,1 artan vergi tahsilatı oluşturdu, diğer büt­çe gelirleri yüzde 158,8 artışla 108,7 milyar lira oldu. Mayıs ay­ları itibarıyla faiz ödemelerinin vergi gelirlerine oranı da yüzde 20,2’den yüzde 12,3’e geriledi.

Beş aylık açık 472 milyar

Ocak-mayıs döneminde merkezi yönetim bütçe gider­leri geçen yılın eş dönemine göre yüzde 97,6 artışla 3 tril­yon 712,1 milyar, bütçe gelirle­ri ise yüzde 101 artışla 3 trilyon 240,1 milyar lira oldu. Beş ay­daki bütçe açığı geçen yılın ay­nı dönemine göre yüzde 79 da­ha fazla olmak üzere 471,9 mil­yar lira düzeyinde gerçekleşti.

Harcamaların 3 trilyon 236,9 milyarını geçen yıla gö­re yüzde 97,6 artan faiz dışı gi­derler, 475,1 milyarını da yüz­de 99,8 artan faiz ödemeleri oluşturdu. Ocak-mayıs döne­minde faiz ödemelerinin top­lam bütçe giderleri içindeki payı yüzde 12,8 oldu. Geçen yıl ilk beş ayda faiz dışı bütçe den­gesi 25,7 milyar lira açık verir­ken, bu yıl mayıs ayında elde edilen rekor fazla ile birlik­te ilk beş ay itibarıyla faiz dışı denge 3,2 milyar lira ile kümü­latif bazda da fazlaya geçti.

Üçte biri personele

Memur maaşları, sözleşmeli personel ve işçi ücretleri, zam ve tazminatlar, ödenekler ve ek çalışma karşılıkları gibi kalem­leri kapsayan toplam personel gideri, yılın ilk beş ayında yüzde 139,6 artışla 1 trilyon 77,7 mil­yar lira­ya ulaştı. Ayrıca sos­yal güvenlik ku­rumlarına devlet primi ödemeleri de yüzde 91,7 artarak 132,9 milyar lira oldu.

Devletin mal ve hizmet alım­ları beş ayda yüzde 64,9 artış­la 223,7 milyar lira olurken, hazine yardımları, görevlen­dirme giderleri, hane halkına yardımlar, tarım ve hayvancılık destekleri gibi çok sayıda ala­nı kapsayan ve en büyük har­cama kalemini oluşturan cari transferler yüzde 84,5 artışla 1 trilyon 458,1 milyar liraya ulaş­tı. Kamu kuruluşlarına mamul mal alımı, gayrimenkul serma­ye üretimi, müteahhitlik gi­derleri, onarım faaliyetleri gi­bi alanları kapsayan “serma­ye giderleri” ilk beş ayda geçen yılın eş dönemine göre yüzde 98,7 artışla 214,6 milyar liraya ulaştı, kamu kurum ve işletme­lerine yapılan “sermaye trans­ferleri” ise yüzde 72,9 azalarak 12,2 milyar liraya geriledi. Ge­nel bütçeye dahil kuruluşlar ile yurt dışına “borç verme” kale­mi ise yüzde 195,3 artışla 117,6 milyar lira oldu.

Beş aylık vergi tahsilatı 2,7 trilyon

Bütçe gelirlerinin en büyük bölümünü oluşturan vergide ocak-mayıs döneminde top­lam tahakkuk 3 trilyon 865,2 milyar lira olurken, aynı dö­nemde 2 trilyon 730,2 milyar lira ile bunun yüzde 70,6’sı ka­dar tahsilat gerçekleştirildi. Vergi tahsilatının tahakkuka oranı geçen yılın aynı dönemi­ne göre yaklaşık 8 puan arttı.

Vergi dışındaki en büyük ge­nel bütçe gelir kalemi olan ve her yıl yılbaşında yeniden de­ğerleme oranında artırılan faiz, pay ve cezalarda bu yılın ilk beş ayındaki tahsilat yüzde 218,8 artışla 300,1 milyar liraya ulaş­tı. İlk beş ayda teşebbüs ve mül­kiyet gelirleri 64,8, alınan ba­ğış ve yardımlar ile özel gelirler 46,3 milyar, sermaye gelirleri 5,3 milyar ve alacaklardan tah­silat 3,9 milyar lira oldu ve böy­lece toplam “genel bütçe” gelir­leri yüzde 101,2 artışla 3 trilyon 150,7 milyar liraya ulaştı. Özel bütçeli idarelerin öz gelirlerin­den 67,4 milyar, düzenleyici ve denetleyici kurum gelirlerin­den de 22 milyar liralık aktar­ma ile merkezi yönetim büt­çesinin toplam geliri 3 trilyon 240,1 milyar liraya ulaştı.

Yıllık hedefe göre tablo pozitif

2024-2026 OVP’de bu yılın tümünde bütçe giderleri 11 tril­yon 89 milyar, gelirleri 8 tril­yon 437,1 milyar ve bütçe açığı 2 trilyon 651,9 milyar lira olarak öngörülmüştü.

Yılın ilk beş ayındaki bütçe gerçekleşmeleri ise yıllık bek­lentiye göre pozitif (lehte) bir gelişmeye işaret etti. Yıllık he­defe göre beş aylık gerçekleş­me oranı bütçe harcamaların­da yüzde 33,5, bütçe açığında yüzde 17,8 olarak gerçekleşti. İlk beş aydaki faiz ödemesi yı­lın tümünde öngörülenin yüz­de 37,9’u, faiz dışı harcamalar ise yüzde 32,9’u düzeyinde ger­çekleşti. Buna göre, izleyen dö­nemde dengenin değişme ola­sılığı bulunmakla birlikte yılın yarıya yakın döneminde, büt­çe harcamalarında gerçekleş­me yıllık hedefin üçte biri, büt­çe açığında ise beşte biri ile dü­şük kaldı. Beş ayda elde edilen bütçe gelirlerinde yıllık hede­fe göre gerçekleşme ise yüz­de 38,4’le görece daha yüksek gerçekleşti. Bu dönemde ver­gi tahsilatı, yılın tümü için ön­görülen tutarın yüzde 36,9’u düzeyinde gerçekleşirken, di­ğer bütçe gelirlerinde ise yüz­de 49,5’i ile çok daha yüksek bir gerçekleşme oranı yakalandı.