Bütçeden aslan payı faiz ve sosyal güvenliğe...

Türkiye’nin ilk çeyrek bütçe rakamlarına göre en çok para 250 milyarla faize harcandı. İkinci sırada ise sosyal güvenlik harcamaları geldi. Dünya yazarı Naki Bakır, bu verileri analiz etti.

Dünya Gazetesi Yazarı Naki Bakır, 2024 yılının ilk çeyreğine ilişkin bütçe rakamlarını masaya yatırdı. En büyük harcamanın yapıldığı kalemlerin faiz giderleri ve sosyal güvenlik olduğunu yazdı. Diğer harcamalar ve rakamları tek tek sıraladı.

Naki Bakır’ın yazısı şöyle;

Bütçeden aslan payı faiz ve sosyal güvenliğe

Yılın ilk üç ayında merkezi yönetim bütçe giderleri içinde harcama programları bazında en büyük payı faiz ödemeleri alırken, onu sosyal güvenlik transferleri ve yerel yönetimler izledi. Üç aylık bütçe harcamasının yaklaşık üçte biri bu üç alana gitti.

Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre ocak-mart döneminde merkezi yönetim bütçe giderleri geçen yılın eş dönemine göre yüzde 105,9’luk artışla 2 trilyon 150,7 milyar lira olurken, Hazine yardımları ve Düzenleyici ve Denetleyici Kurum (DDK) gelir fazlalarından elde edilen 257 milyar liranın da kullanımı ile toplam harcama yüzde 111,4 artışla 2 trilyon 407,7 milyar liraya ulaştı. “Program Sınıflandırması”- na göre bütçe giderlerinin dağılımında, 98 ana harcama alanı içinde en büyük payı “Hazine varlıkları ve yükümlülüklerinin yönetimi” giderleri aldı. Üç aydaki toplam bütçe harcamasının 253,6 milyar liralık bölümü bu kapsamda yapıldı.

Bunun da 250,5 milyar lira ile tamamına yakınını, iç ve dış borç faiz ödemeleri oluşturdu. Hazine varlık yükümlülük yönetimi giderleri, geçen yılın eş dönemine göre yüzde 149,2 oranında artış kaydetti. Bu kalemin toplam bütçe giderleri içinde geçen yıl ilk üç ayda yüzde 8,9 olan payı, faiz yükündeki artışa bağlı olarak bu yıl aynı dönemde yüzde 10,5’e yükseldi.

Sosyal güvenliğe 241 milyar

İlk üç ayda bütçeden sosyal güvenliğe yapılan aktarmalar da toplam bütçe giderinin yüzde 10’nu oluşturdu. Geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 102 artışla 241,3 milyar liraya ulaşan sosyal güvenlik giderleri, faizden sonra ikinci en büyük harcama kalemini oluşturdu.

Yerel yönetimleri güçlendirme programı kapsamındaki giderler yüzde 106 artışla 174,6 milyar liraya ulaşırken, bu giderlerin geçen yıl ilk çeyrekte yüzde 7,4 olan toplamdaki payı, bu yıl da yüzde 7,3 pay olarak gerçekleşti. Ocak-mart döneminde merkezi yönetim bütçe giderlerinden tedavi edici sağlık programı 143,7 milyar lira ile yüzde 6, temel eğitim 137,9 milyar lira ile yüzde 5,7, toplum güvenliği 120,9 milyar lira ile yüzde 5 pay aldı.

Tarıma yüzde 4,9 pay

 Üç ayda bütçeden 118,7 milyar lira harcanan tarım sektörünün toplam bütçe giderlerinden aldığı pay ise yüzde 4,9 olarak gerçekleşti. Bu sektöre yönelik harcamalar geçen yılın eş dönemine göre yüzde 168,7 arttı.

Geçen yıl aynı dönemde tarım, toplam harcamalardan yüzde 3,9 pay almıştı. İlk çeyrekteki bütçe harcamalarında daha sonra 102,9 milyar lira ve yüzde 4,3 payla ulusal güvenlik ve savunma, 85,2 milyar lira ve yüzde 3,5 payla yüksek öğretim, 81,4 milyar lira ve yüzde 3,4 payla istihdam, 77,8 milyar lira ve yüzde 3,2 payla orta öğretim, 64,9 milyar lira ve yüzde 2,7 payla yönetim ve destek programı geldi.

Enerji arz güvenliği, verimliliği ve enerji piyasası için toplam bütçe giderinin yüzde 2,6’sı oranında 61,9 milyar, hukuk ve adalet programına yüzde 2,4 oranında 58 milyar, yoksullukla mücadele ve sosyal yardımlaşmaya yüzde 2,4 oranında 57,7 milyar lira harcandı.

Deprem için 43 milyar

 Tamamına yakını deprem hasarlarının giderilmesi için olmak üzere şehircilik ve risk odaklı bütünleşik afet yönetimi programın kapsamında üç ayda yapılan toplam harcama geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 16,5 daha az olmak üzere 43 milyar lira dolayında gerçekleşti.

Bunun da 1,1 milyarı ocak, 10,5 milyarı şubat ve 31,4 milyarı mart ayında harcandı. Söz konusu harcamaların üç aydaki toplam bütçe gideri içindeki payı yüzde 1,8 oldu. Deprem giderleri, bütçede harcama büyüklüğüne göre 98 program içinde 16’ncı sırada yer aldı.

Merkezi yönetim bütçesinde geçen yıl ocak ayında sadece 0,5 milyar lira olan şehircilik ve risk odaklı bütünleşik afet yönetimi harcamalarının tutarı, 11 ili etkileyen Kahramanmaraş ve Hatay merkezli büyük depremlerin yaşandığı ilk ay olan şubatta 31,9 milyar liraya çıkmış, izleyen dönemde projelerin seyrine göre harcama tutarı değişirken, en büyük aktarım 645,9 milyar lira ile aralık ayında gerçekleşmiş ve yılın tümündeki toplam harcama 894,9 milyar liraya ulaşmıştı.

Bütçenin yüzde 81’i 20 alana

 Yılın ilk üç ayında koruyucu sağlık hizmetlerine 42,2 milyar, engellilerin toplumsal hayata katılımı ve özel eğitim için 31,8 milyar, karayolu ulaşımına 31,7 milyar, din hizmetleri ve yaygın din eğitimine de yaklaşık 24 milyar lira harcandı. Böylece harcama büyüklüğüne göre ilk 20 programa toplam harcama 1 trilyon 953,2 milyar liraya ulaştı ve Hazine yardımları ve DDK gelir fazlaları da dahil toplam giderlerin yüzde 81,1’ini oluşturdu. Diğer 78 programa yapılan harcamaların toplamı ise 454,5 milyar lira oldu.

Program Sınıflandırması

Merkezi yönetim bütçesinde “Program sınıflandırması”, harcamaların, hükümet faaliyetlerinin tamamını kapsayacak şekilde oluşturulan program yapısına göre sınıflandırılması niteliğini taşıyor. (Bütçe giderleri ayrıca “kurumsal” ve “ekonomik sınıflandırma” ile de gruplandırılıyor).

Program sınıflandırması, politika öncelikleri ile kamu hizmetlerinin çıktı ve sonuçları arasında bağlantı kurmak, bütçe karar süreçlerini desteklemek ve bütçe kaynak tahsisinin harcama önceliklerine göre yapılmasını sağlamak üzere geliştirildi. Söz konusu sınıflandırma, program kapsamında sunulan hizmetler ve üretilen ürünlerin alt kategoriler şeklinde gruplandırılması suretiyle oluşturuluyor. Program sınıflandırması, bütçe kaynaklarının yönetimi açısından “program- alt programfaaliyet” şeklinde üç düzeyden oluşuyor.