2022- Ukrayna savaşı, Türkiye-Rusya ilişkilerinde yarattığı ekonomik etkiler ve Tahıl Anlaşması

Ukrayna savaşının başlaması ile Rusya’nın Batı ile ilişkilerinde yeni bir döneme girildi. Ancak, Türkiye bu denklemin dışında ve her iki kesimin de aksine, kazançlı çıkacağı bir pozisyon aldı.

Türkiye, fırsatlar ve tehditlerle dolu bir coğrafyanın merkezinde. Henüz COVID-19 pandemisinin psikolojik ve ekonomik etkileri sarılmadan, Türkiye’de yükselen enflasyon ve döviz kurlarının yarattığı sarsıntıya bir de Rusya-Ukrayna geriliminin sıcak savaşa dönüşmesi eklendi.  

Türkiye, hem Rusya hem de Ukrayna ile olan derin ekonomik bağları sebebi ile savaşın en büyük etkilerinin hissedileceği ülkelerden biri olarak görüldü. Coğrafi yakınlık, her iki ülkeyle turizm, tarım, enerji ve savunma sektörlerindeki ticari ilişkiler ve stratejik iş birlikleridir…

Savaşın Türkiye ekonomisi üzerindeki etkilerini tüm boyutları ile saptamak için henüz çok erken olsa da, kısa dönemli etkileri gözlenebiliyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre Türkiye’nin toplam ihracat ve ithalatında Rusya’nın payı savaş sonrası önceki dönemlere göre artış gösterdi. Bunda, Batılı ülkelerin ticaretlerini yaptırımlara dahil olmayan Türkiye’de kurdukları firmaların da önemli etkisi olduğu bilinse de, bu etkiye ilişkin rakamlar henüz netlik kazanmaktan uzak. 

İKİLİ TİCARİ İLİŞKİLERDE SAVAŞ ETKİSİ

Savaşın başladığı 24 Şubat’ın ardından turizm sezonunu da kapsayacak şekilde Mart-Eylül ayı ile, savaş öncesindeki pandemi etkisini de azaltmak için 2013-2022 Mart-Eylül dönemlerinin kıyası yapılabilir. Bu 10 yıllık periyotta, TÜİK verilerine göre Türkiye’nin Rusya’ya en yüksek ihracatı 4,85 milyar dolar ile 2022 yılında gerçekleşti. 

Türkiye’nin Rusya’dan ithalatında da aynı durum söz konusu. Mart-Eylül dönemlerinde son 10 yılda en fazla ithalat 36,1 milyar dolar ile 2022’de görüldü. Daha önce en yüksek yıl 16,6 milyar dolar ile 2021 idi. Aynı, 7 aylık dönemde 2022 yılında Türkiye’nin Rusya’ya ihracatı 4,85 milyar dolar olarak gerçekleşti.

2017-2021 yılları kapsayan son beş yılda Rusya’nın ihracattaki payı ortalama yüzde 2,19. Bu oran 2022’de yüzde 48 artıyor. İthalattaki artış çok daha belirgin. Mart-Eylül dönemi 2017-2021 ortalaması yüzde 9,43, 2022 kıyaslandığında artış yüzde 78. 2013-2021 ortalaması ile karşılaştırıldığında ise ithalat yüzde 79 arttı. 2022’de mevcut son veriler kıyaslandığında Türkiye’nin Rusya’ya ihracatı yüzde 113 yükselirken, Rusya’dan ithalatı yüzde 213 arttı

TURİZM GELİRİNİN EN ÖNEMLİ PAYDAŞLARI

Türkiye turizm ekonomisi ve sektörü başta Rusya daha sonra Ukrayna pazarına bağımlılığı oldukça yüksek olan bir ülkedir.

2021 yılında Türkiye’ye en çok ziyaretçi gönderen ülke sıralamasında bir önceki yıla göre yüzde 120,52 artış ile Rusya Federasyonu birinci, Ukrayna yüzde 106,49 artış ile üçüncü sırada yer aldı. Türkiye’ye gelen Rus turist sayısı 2019’da 7 milyonken, pandemi etkisindeki 2020’de 2,1 milyon, 2021’de ise 4,7 milyon olarak gerçekleşti. Son 3 yılda Türkiye, Rusya ve Ukrayna’dan 20 milyonun üzerinde turist ağırladı.

Rusya’nın 24 Şubat 2022 tarihinde Ukrayna’ya askeri müdahalesinden sonra bu ülkeye 2014 yılından uygulanmaya başlayan yaptırımlara hızla yenileri eklenmeye başladı. Rusya ekonomisi, 8000’den fazla yaptırım ile dünyanın en fazla yaptırım uygulanan ekonomisi haline geldi.

TARIM DEVLERİ

Rusya ve Ukrayna başta tahıl olmak üzere tarımsal üretimde dünyanın en kritik ülkelerinden. İki ülke birlikte değerlendirildiğinde, dünya buğday üretiminin yaklaşık %14’üne, ayçiçek üretiminin de %55’ine hakim durumdalar. İki ülke toplamda, dünya buğday ihracatının %29’unu, ayçiçeğinin de %75’ini sağlamakta.

TAHIL ANLAŞMASI

KORİDOR AÇILIYOR

22 Temmuz 2022'de Türkiye Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Ukrayna ve Birleşmiş Milletler (BM) tarafından imzalanan Tahıl Koridoru Anlaşması ile Ukrayna limanlarından tahıl ve gübre ihracatının yapılmasının koşulları sağlandı. Ukrayna limanlarından ilk gemi Ağustos 2022'de yola çıktı ve sonrasında gemi seferleri başarıyla devam etti. 

İLK SINAV: ASKIYA ALINDI

Seferler, Ekim sonunda Rusya tarafından askıya alındı. Rusya, anlaşmanın imzalanmasında gerekçe olarak gösterilen yoksul ülkelerin gıda maddelerine erişiminin, anlaşmaya rağmen engellendiğini ve Ukrayna’dan çıkan tahılın hemen tamamının zengin Batılı ülkelere gitmesini sunmuştu. Ukrayna’dan tahıl koridoru aracılığı ile sevk edilen ürünlerin ulaştığı limanlardaki ülkelerin gelir gruplarına göre dağılımda en büyük payı yüksek gelirli ülkeler aldı. Toplam sevkiyatın yüzde 45'i İspanya, İtalya, Hollanda, Almanya, İsrail gibi ülkelere yapıldı. İkinci en büyük payı yüzde 29 ile üst-orta gelirli ülkeler aldı. Bu grup içinde yer alan Türkiye de 1,5 milyon tonu aşan alımı ile üst-orta gelirli grubun içinde yüzde 50'ye yakın oranla en büyük payı aldı. Alt-orta gelir grubunda bulunan ülkelerin yüzde 22 pay almasıyla, sevk edilen toplam ürünlerin yüzde 26'sı düşük gelirli ülkelere ulaştı. Anlaşma için gerekçe gösterilen en düşük gelirli ülkelerin aldığı pay yüzde 4’te kaldı. İlk 12 milyon tonda sevkiyatı yapılan ürünlerden sadece 435 bin tonu Afganistan, Etiyopya, Somali, Sudan ve Yemen'den oluşan en düşük gelirli ülkelerin limanlarına ulaştı. Bu ürünlerin tamamını buğday oluşturdu.

RUSYA GERİ DÖNDÜ

Rusya Savunma Bakanlığı Sözcüsü İgor Konaşenkov, BM'nin katılımı ve Türkiye'nin desteği sayesinde Ukrayna tarafından gerekli garantileri aldıklarını belirterek, "Rusya, aldığı garantileri yeterli buldu, tahıl anlaşmasındaki katılımına devam edecek." dedi.

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan da anlaşmanın 19 Kasım’dan itibaren 120 gün uzatıldığını duyurdu ve “Geride bıraktığımız 4 aylık dönemde 500’e yakın gemi ile 11 milyon tondan fazla tahıl ve gıda maddesinin ihtiyaç sahiplerine ulaştırılması ile bu anlaşmanın dünyanın gıda temini ve güvenliği için ne denli önemli ve faydalı olduğu açıkça görülmüştür” dedi.

Tahıl Koridoru anlaşması çerçevesinde, ilk geminin hareket ettiği 1 Ağustos’tan itibaren, sevk edilen ürünler içerisinde en büyük payı yüzde 42 ile mısır, yüzde 29 ile buğday, yüzde 7 ile kanola, yüzde 6 ile ayçiçeği yağı aldı.

Ağustos ayında ilk geminin Ukrayna’dan hareket etmesinden bu yana, Milli Savunma Bakanlığı rakamlarına göre 17 Aralık tarihi itibariyle, 556 gemi tahıl yüklü olarak Ukrayna limanlarından çıkış yaptı; 560 gemi sevkiyat için Ukrayna limanlarına gitti. Taşınan tahıl miktarı da 14 milyon tonu geçti.