Tahıl Koridoru Anlaşması'nın sonlanma ihtimali büyüyor?
Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres'in "umut ışığı" diye bahsettiği Ukrayna ve Rusya arasındaki Tahıl Koridoru Anlaşması'nın sonlanma ihtimali giderek artıyor.
22 Temmuz 2022'de "Karadeniz Tahıl Girişimi" adı altında yürürlüğe giren anlaşmanın, birkaç ay önce süresi uzatılmıştı; ancak Rusya, anlaşmanın 17 Temmuz'da sona ermesini talep ediyor. Bu durum, dünya genelinde büyük etkilere yol açabilir.
Neden bu anlaşma önemli?
Ukrayna, dünya çapında önemli bir tahıl üreticisidir. Ukrayna tahılının 400 milyon kişinin temel gıda kaynağını oluşturduğu düşünülürse, 2022 Şubat'ında başlayan Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısının en büyük sonuçlarından biri kıtlık tehlikesinin ortaya çıkması oldu. Ukrayna'dan tahıl sevkiyatının durması, Afrika ve Ortadoğu ülkelerinde milyonlarca insanı açlık riskiyle karşı karşıya bıraktı.
Gıda fiyatlarının zaten ciddi bir yükselme yaşadığı bir dönemde Rusya'nın Ukrayna işgali, fiyatların global çapta daha da artmasına sebep oldu. Rusya'nın Karadeniz'e uyguladığı abluka sebebiyle, milyonlarca ton tahıl Ukrayna silolarında bozulma tehlikesiyle karşıya kaldı. Avrupa Birliği, "Ukrayna'nın tahıl arzının devamı, küresel gıda güvenliği açısından hayati önem taşır" diyerek durumun ciddiyetini vurguladı.
Anlaşmanın İşleyişi Nasıl?
Anlaşma, Ukrayna'nın kontrolü altındaki Karadeniz limanlarından (Odessa, Çornomorsk ve Pivdennyi) kontrol edilmiş bir biçimde tahıl ihracatını sağlıyor. Bu süreçte, gemilerin belirlenen bir deniz koridoru boyunca Karadeniz'i geçip İstanbul'a gelmeleri gerekiyor.
Bu noktada, Ukrayna limanlarına giden ve bu limanlardan dönen gemiler, Rus, Türk, Ukraynalı ve BM denetçilerinden oluşan bir ekip tarafından kontrol ediliyor.
İki BM görev gücü de bir yandan Ukrayna tahılının Karadeniz üzerinden gönderilmesini düzenlerken, diğer yandan Rus gıda ve gübre ürünlerinin ihracatını kolaylaştırmaya çalışıyor.
Karadeniz Tahıl Girişimi başarılı mı oldu?
Karadeniz Tahıl Girişimi ve AB dayanışma koridorları sayesinde Ukrayna'nın tarımsal ve diğer emtia ihracatı, gıda fiyatlarının düşmesine ve stabilizasyonuna yardımcı oldu. Anlaşma aracılığıyla Mayıs 2023'e kadar 30 milyon tonun üzerinde tahıl ve diğer gıda maddesi ihraç edildi.
Fakat son aylarda bazı sorunlar ortaya çıktı. Gıda ihracatı, geçen yılın ekim ayına kıyasla %75 civarında düşüş gösterdi. Ek olarak, giderek daha fazla nakliye şirketi, gemilerini bu riskli rotada kullanmaktan çekinmeye başladı. Ayrıca tahıl koridorunda seyreden gemilerin hızlı bir şekilde geçişini engelleyen sıkı düzenlemeler mevcut.
Anlaşmanın süresi biterse ne olacak?
Eğer anlaşmanın süresi dolarsa, Ukrayna'nın aynı miktar tahıl sevkiyatına devam edip edemeyeceği belirsiz olacak. Ayrıca gemilerin yüksek sigorta maliyetleri gibi sorunlar da ortaya çıkabilir. Karadeniz'i geçmeyi planlayan gemilerin zaten binlerce dolarlık sigorta bedeli ödemeleri gerekiyor ve nakliye şirketleri, Rusya'nın onayı olmadan gemilerin savaş bölgesinden geçmesine izin verme konusunda çekinceli olabilir.
BM sözcüsü Farhan Haq, Birleşmiş Milletler'in, Karadeniz Tahıl Girişimi'ni ve Rusya'nın gıda ve gübre ihracatını kolaylaştıracak anlaşmayı sürdürmeyi planladığını ifade etti. Bu destek, hem Ukrayna hem de Rusya'da yeni tahıl hasadının başlamasıyla birlikte daha da kritik hale geldi.
2022'de, "Karadeniz Tahıl Girişimi" olarak da adlandırılan anlaşma, geçtiğimiz aylarda yeniden uzatılmıştı. Ancak şimdi, Rusya 17 Temmuz'da anlaşmanın son bulmasını talep ediyor. Bu durumun dünya genelinde büyük etkileri olabilir.
Ukrayna, en büyük tahıl üreticilerinden biridir ve 2022 Şubat'ında Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik saldırıları, kıtlık tehlikesini de beraberinde getirdi. Dünya Gıda Programı'nın verilerine göre, Ukrayna'nın tahıl üretimi, dünya genelinde yaklaşık 400 milyon kişinin temel besin kaynağını oluşturuyordu. Ukrayna'dan tahıl sevkiyatının durmasıyla, özellikle Afrika ve Ortadoğu'daki milyonlarca insan açlık tehlikesiyle karşı karşıya kaldı.
Bu tahıl anlaşması, Kiev için de önemlidir çünkü sadece Mart 2022'den bu yana Ukrayna ekonomisine yaklaşık 700 milyon dolar katkı sağladı.
Anlaşma, Ukrayna kontrolündeki Karadeniz limanlarından Odessa, Çornomorsk ve Pivdennyi'den tahıl ihracatının kontrolünü düzenliyor. Anlaşmanın gerekliliklerine göre, gemilerin Karadeniz üzerinde belirlenen bir deniz koridorunu kullanarak İstanbul'a ulaşması gerekiyor.
Karadeniz'in önemi de büyük!
Karadeniz, Güneydoğu Avrupa ve Asya arasında jeostratejik bir kavşak noktası ve Ukrayna'nın tek seçeneği olan deniz yoluyla tahıl ihracatı için kilit bir konumda bulunuyor. Bu noktada, açık denize ulaşma ve daha fazla ihracat rotası için en önemli fırsat, Türkiye'nin kontrolündeki Çanakkale ve İstanbul Boğazları.
Anlaşmanın süresi dolduğunda ise, Ukrayna'nın aynı miktarda tahıl sevkiyatını sürdürüp sürdüremeyeceği belirsizleşiyor. Özellikle gemilerin yüksek sigorta maliyetleri sorun yaratabilir, çünkü Karadeniz'i geçmeyi planlayan gemilerin, zaten binlerce dolar değerinde sigorta poliçelerine sahip olması gerekiyor. Nakliye şirketleri, Rusya'nın onayı olmaksızın gemilerini savaş bölgesinden geçmeye izin verme konusunda çekince yaşayabilir. Karayolu ile tahıl taşıma da zorlaşabilir. Çatışma başladığından bu yana Ukrayna, Avrupa Birliği'nin doğu ülkeleri üzerinden büyük miktarda tahıl ihraç etti.
Bu süreçte, doğuda Birlik ülkeleri üzerinden Ukrayna'dan yapılan sevkiyatlar, orada yaşayan çiftçiler arasında öfkeye yol açtı. Çiftçiler, Ukrayna tahılının yerel arzı baltaladığını ve ürünleri için bir pazarın kalmadığını öne sürdü. Avrupa Birliği, bu sorunu çözmek için haziran ayı başında ithalata kısıtlamalar getirdi. Bu nedenle tahıl, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya ve Slovakya üzerinden taşınabilir ancak bu ülkelerde satışa sunulamaz hale geldi.
