Naki Bakır’dan enflasyon analizi
Dünya yazarı Naki Bakır’ın gündeminde 2023 yılı ve aralık ayı enflasyonu vardı. Detaylı olarak rakamları yorumladı.
Dünya Gazetesi yazarı Naki Bakır, bugünkü yazısını dün açıklanan enflasyon rakamlarının analizine ayırdı. Enflasyona ilişkin tüm detayları tek tek ortaya koydu ve analiz etti.
Naki Bakır’ın yazısı şöyle;
TÜİK 2023 enflasyon oranını yüzde 64.77 olarak açıkladı
Tüketici fiyatları aralık ayında yüzde 2,93 arttı, yıllık enflasyon yüzde 64,77 oldu. Geçen yıl enflasyona en büyük katkı 18,31 puanla gıda harcama grubundan geldi. Hükümet ilave bir iyileştirme yapmazsa işçi, esnaf ve çiftçi emeklileri; memur ve memur emeklilerinden 11,7 puan daha düşük zam alacak.
Türkiye İstatistik Kurumu’na (TÜİK) göre Tüketici fiyatları (TÜFE) bazında enflasyon 2023’ün aralık ayında yüzde 2,93, yılın tümünde ise yüzde 64,77 olarak gerçekleşti. Ülke genelinde sayıları 20 milyona yaklaşan emekliler ile memurlara ocak ayında uygulanacak artışlar da belli oldu. Hükümet ilave bir iyileştirme yoluna başvurmazsa, hesaplama yöntemi dolayısıyla işçi, esnaf ve çiftçi emeklileri ilk yarıda memur emeklilerinden yaklaşık 11,7 puan daha düşük zam alıyor.
‘Revize’ hedefin altında
2023’te, başlangıçta yüzde 24,9 olarak hedeflenen yıllık TÜFE artışı, Eylül ayında yayımlanan Orta Vadeli Program’da (OVP) gidişat dikkate alınarak yüzde 65’e revize edilmişti. Merkez Bankası da başlangıçta yüzde 22,3 olarak öngördüğü yıllık enflasyon tahminini temmuzda yaptığı revizyonla 35,7 puan artırarak yüzde 58’e, kasımda da 7 puan daha artırarak yüzde 65’e çıkarmıştı. Son aydaki fiyat artışının yüzde 3’ün altında kalması ile yıllık enflasyon 2023’ün revize enflasyon hedefinin de altında geldi. Başka deyişle, ekonomi yönetiminin güven hanesine yazılacak şekilde yıllık enflasyon hedefi lehte bir sapma ile tutmuş oldu. Ancak gerçekleşme başlangıçta öngörülenin çok üzerinde ve Türkiye, 2023’ü oldukça yüksek bir enflasyonla kapamış oldu. TÜFE’de on iki aylık ortalamalara göre yıllık değişim de 2023 yılında yüzde 53,86 düzeyinde gerçekleşti.
Aylık artışın 1,26 puanı gıdadan
Aralık ayında TÜFE kapsamındaki ana harcama grupları içinde en yüksek aylık fiyat artışı yüzde 5,30’la eğlence ve kültürde yaşandı. Ancak bunun aylık fiyat artışına etkisi 0,17 puan oldu. İkinci en yüksek aylık artış yüzde 4,97 ile konut harcamalarında yaşandı ve endeksteki yüzde 16,62’lik ağırlığı dolayısıyla bu, aylık genel artışa 0,69 puan katkı yaptı. Endekste yüzde 25,43’le en fazla ağırlığa sahip olan ve enflasyona en fazla etkiyi yapan gıda harcamaları da aralıkta yüzde 4,81 arttı ve tüm harcama grupları içinde aylık enflasyona en büyük katkı 1,26 puanla gıdadan geldi.
Aralıkta hızlı artan bir diğer grup da yüzde 4,44’le sağlık oldu. Aylık artışlar ev eşyasında yüzde 3,65, haberleşmede yüzde 3,07, lokanta ve otellerde yüzde 2,81, çeşitli mal ve hizmetlerde yüzde 1,89, eğitimde yüzde 0,51, alkollü içecekler ve tütünde yüzde 0,01 olurken, giyim ve ayakkabıdaki yüzde 1,33, ulaştırmadaki yüzde 0,14’lük düşüşler aylık genel enflasyonu aşağı çekti.
Yıllıkta da gıda ve ulaştırma
Yıllık bazda en yüksek fiyat artışı yüzde 93,24’le lokanta ve otellerde gerçekleşti. Artış oranında bu grubu yüzde 82,06 ile eğitim, yüzde 79,59’la sağlık, yüzde 77,14’le ulaştırma, yüzde 72,01’le gıda ve alkolsüz içecekler, yüzde 71,26 ile alkollü içecekler ve tütün, yüzde 61,26 ile eğlence ve kültür, yüzde 58,97 ile çeşitli mal ve hizmetler, yüzde 58,46 ile ev eşyası, yüzde 51,02 ile haberleşme, yüzde 40,74’le giyim ve ayakkabı, yüzde 40,39’la konut izledi. Yıllık enflasyona en büyük katkı ise 18,31 puanla gıdada geldi. Katkıda bunu 11,63 puanla ulaştırma izledi. Buna göre enflasyonun yüzde 40’a yakın bölümü bu iki harcama grubundan kaynaklandı. Geçen yıl en fazla artışın yaşandığı lokanta ve otellerin yıllık enflasyona katkısı da 7,29 puan oldu. Konut 6,71 puan, ev eşyası 5,07 puanla yıllık enflasyona görece katkısı yüksek harcama grupları arasında yer aldı.
Çekirdek enflasyon yüzde 70,64
Yıllık enflasyon; mevsimlik ürünler hariç TÜFE’de yüzda temel eğilimi gösteren ‘enerji, gıda ve alkolsüz içecekler’, alkollü içecekler ve tütün ile altın hariç TÜFE”deki artış (çekirdek enflasyon) ise yüzde 70,64 düzeyinde gerçekleşti. Yıllık artış, işlenmemiş gıda, alkollü içecekler ve tütün hariç TÜFE’de yüzde 61,20, alkollü içecekler ve tütün hariç TÜFE’de yüzde 64,53, yönetilen-yönlendirilen fiyatlar hariç TÜFE’de yüzde 70,12 olarak ölçüldü.
ÜFE’de yıllık artış yüzde 44,22
Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) ise aralık ayında önceki aya göre yüzde 1,14, son bir yılda ise yüzde 44,22, on iki aylık ortalamalara göre yüzde 49,93 artış gösterdi. Sanayinin dört sektöründe aylık fiyat artışları; madencilik ve taş ocakçılığında yüzde 2, imalatta yüzde 2 ve su temininde yüzde 7,34 olurken, elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında yüzde 11,4 düşüş yaşandı. Yıllık bazda da madencilik ve taş ocakçılığında yüzde 65,59, imalatta yüzde 53,68 ve su temininde yüzde 66,97 artış, elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında ise yüzde 26,69 düşüş gerçekleşti.
Ana sanayi gruplarının aylık değişimleri; ara malında yüzde 2,54, dayanıklı tüketim malında yüzde 2,50, dayanıksız tüketim malında yüzde 2,23 ve sermaye malında yüzde 2,27 artış, enerjide ise yüzde 6,63 azalış olarak gerçekleşti. Yıllık değişimler ise ara malında yüzde 47,72, dayanıklı tüketim malında yüzde 60,07, dayanıksız tüketim malında yüzde 64,37 ve sermaye malında yüzde 65,07 artış, enerjide yüzde 1,69 azalış olarak ölçüldü.
Zamda emekliler arası uçurum
2023 enflasyonunun belli olması ile ülke genelinde sayıları 15,9 milyona ulaşan emekliler ile 3,7 milyon memurun 2024 yılı ilk yarı zamları da netleşti. Mevcut hesaplama yöntemine göre artış oranlarında bu kesimler arasında tartışma yaratacak bir tablo ortaya çıktı. SSK ve BAĞ-KUR emeklileri her yıl ocak ve temmuz aylarında 6 aylık dönemler için bir önceki 6 ayda gerçekleşen enflasyon kadar zam alırken, memur ve memur emeklilerinin toplu sözleşme ile belirlenen 6 aylık maaş/aylık artışlarına, bir önceki 6 ayda uygulanan zam ile o dönemde gerçekleşen enflasyon arasındaki fark ilave ediliyor.
Kirada tavan %53.86
Bu ay iş yerlerinde uygulanacak tavan zam oranı belirlendi. 12 aylık ortalamaya göre tavan zam oranı yüzde 53,86 oldu. Konut kiralarında yüzde 25’lik tavan zam uygulamas iseı 2 Temmuz 2024’e kadar devam edecek.
Memur emeklisi 11.7 puan daha fazla alacak
Yüzde 2,93 olarak ölçülen aralık ayı TÜFE artışı ile birlikte, 2023’ün temmuz başı aralık sonu arasındaki ikinci altı ayın enflasyonu yüzde 37,57 düzeyinde gerçekleşti. Mevcut hesaplama yöntemine göre SSK ve BAĞ-KUR emeklilerinin yılbaşı zammı da bu kadar olacak. Memur ve memur emeklileri için ise son altı aydaki yüzde 37,57’lik enflasyondan Temmuz 2023’te aldıkları yüzde 6’lık artış düşüldüğünde, yüzde 29,78’lik bir enflasyon farkı oluşacak.
Bu oran, memur sendikaları ile kamu işvereni arasında yapılan toplu sözleşme uyarınca yılbaşından geçerli yüzde 15’lik ilk yarı zammına eklenecek. Böylece memur ve emeklilerine ilk altı ay için yılbaşından geçerli olmak üzere verilecek toplam artış yüzde 49,25’e ulaşıyor. Ekonomi yönetimi dengeyi sağlamak için seyyanen vd. ilave iyileştirici yöntemlere başvurmazsa işçi, esnaf ve çiftçi emeklileri ilk yarıda memur ve memur emeklilerinden 11,7 puan daha düşük zam alacak.
Buna göre Aralık 2023 itibarıyla örneğin 10 bin TL olmak üzere aynı tutarda aylık almakta olan emeklilerden, SSK’lı ve BAĞKUR’lu olanların aylığı ocakta 13 bin 757 lira olurken, memur emeklisininki 14 bin 925 liraya yükselecek. Böylece bu kesimler aynı enflasyona maruz kalmalarına rağmen farklı zam almış olacaklar. Dolayısıyla iki kesimin gelirlerindeki aşınmanın telafisi eşit olmayacak. Bu hesaplama yöntemi ile izleyen altı aylık dönemlerde emekliler arasında gelir makası açılmaya devam edecek, uçurum büyüyecek.
13 milyon işçi ve BAĞ-KUR emeklisine daha düşük zam
Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) Ekim 2023 verilerine göre 4A (SSK) kapsamında 10 milyon 523 bin 105, 4B (BAĞKUR) kapsamında 2 milyon 849 bin 668 ve 4C (Emekli Sandığı) kapsamında 2 milyon 478 bin 471 olmak üzere toplamda 15 milyon 851 bin 244 emekli ve hak sahibi kişi Kurum’dan aylık alıyor. Memur emeklilerinin aylık artışları, memurların maaşlarında olduğu gibi toplu sözleşme ile belirlenen orana enflasyon farkının eklenmesi yoluyla hesaplanırken, tüm emekli nüfusun yüzde 84,3’ünü oluşturan 13 milyon 372 bin 773 SSK ve BAĞ-KUR emeklisi, sadece önceki altı aya ait TÜİK’in açıkladığı resmi enflasyon kadar zam alabiliyor. Memur emeklileri toplu sözleşme hakkından yararlanırken diğer emeklilerin böyle bir imkânı bulunmuyor.
