Türkiye, gıda enflasyonunda neden zirvede?
Dünya genelinde gıda enflasyonu düşüş eğilimi sürdürürken, Türkiye'de ise gıda fiyatları artmaya devam ediyor. Ekonomi Profesörü Gökhan Özertan, bu sorunun çözümünün kolay olmayacağını ifade etti.
Dünya Bankası'na verilerine göre göre Türkiye, gıda enflasyonunda 5. Sırada bukunuyor. Türkiye ayrıca bu kategoride OECD ülkeleri arasında ise ilk sırada yer alıyor.
Ekonomi Profesörü Gökhan Özertan, gıda enflasyonunun Türkiye için en az 15 yıllık bir sorun olduğunu ve çözümünün kolay olmayacağını ifade ederek, “Bunda asıl neden, sorunun "yapısal" olarak görülmesi. Yani gıda fiyatlarının kalıcı olarak düşmesinin bazı kökten değişiklikler gerektirmesi.” dedi.
BBC Türkçe’de Türkiye’deki gıda enflasyonuna ilişkin yayınlanan haber analizde, uzman görüşlerine yer verilerek gıda enflasyonu mercek altına alındı.
Rusya'nın Ukrayna'yı işgali, enerji fiyatlarındaki artış ve iklim krizi gibi nedenlerle yükselen küresel gıda fiyatları son dönemde dünya genelinde düşme eğiliminde. Buna karşılık Türkiye'de gıda fiyatları artmaya devam ediyor. Artışın nedenini ve devam edip etmeyeceğini araştırdık.
Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) açıkladığı enflasyon verilerine göre Türkiye'nin Mart 2023'te tüketici gıda enflasyonu yüzde 68'e yakındı.
Yayınlanan analizde şu saptamalara yer verildi :
Mart 2022'de bu oran yüzde 70 olarak açıklanmıştı. The Economist dergisinin gıda güvenliği endeksine göre Türkiye'de gıda alım gücü 2012-2022 yılları arasında 16 puan düştü.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü FAO Mart ayında, Gıda Fiyat Endeksi'nin geçen yıl tepe noktasına ulaştığından bu yana 12 aydır düştüğünü açıkladı.
Gıda enflasyonunundaki artış kalıcı mı?
BBC Türkçe'ye konuşan Boğaziçi Üniversitesi'nde tarım ekonomisi alanında çalışan Ekonomi Profesörü Gökhan Özertan, gıda enflasyonunun Türkiye için en az 15 yıllık bir sorun olduğunu ve çözümünün kolay olmayacağını söylüyor.
Bunda asıl neden, sorunun "yapısal" olarak görülmesi. Yani gıda fiyatlarının kalıcı olarak düşmesinin bazı kökten değişiklikler gerektirmesi.
Özertan, Türkiye'de gıda enflasyonun 2003-2020 döneminde nasıl "kronik" hale geldiğini inceleyen ve Cambridge Üniversitesi tarafından yayımlanan bir araştırmanın ortak yazarı.
Araştırma, kur krizine katkıda bulunan ekonomik belirsizliğin çiftçiler için başta mazot ve gübre olmak üzere üretim maliyetlerini yükseltmesinin gıda enflasyonda önemli bir etkiye sahip olduğunu doğruluyor.
TÜİK'e göre Mart 2023'te tarım üreticilerinin fiyatları Mart 2023'te bir önceki yılın aynı dönemine yüzde 107'ye yaklaştı.
Araştırmanın ortak yazarlarından Kadir Has Üniversitesi Ekonomi Bölümü'nden Doç. Dr. Hasan Tekgüç, "Bu bulgular eşiğinde ne öneriyoruz? Öncelikle makro istikrar. Kurdaki oynaklık dolayısıyla maliyetlerin bu kadar ön görülmez olduğu bir ortamda, bu seneyi çıkartıp çıkartamayacağını öngöremeyen çiftçilerden 5 yıl sonra sonuç verecek yatırım bekliyoruz. Gerçekçi değil" diyor.
Türkiye'nin 2 milyonluk çiftçi nüfusunun yaklaşık yarısı, 2 hektar ya da daha küçük arazileri işleyen aile çiftliklerinden oluşuyor.
Özertan, kooperatifler gibi örgütlenmelerin eksikliğinin, çiftçilerin alım gücünü olumsuz etkilediğini söylüyor.
Kooperatifler çiftçilerin daha büyük alımlar yaparak fiyatları düşürürken, arabulucuların zaman zaman aradan çekilmesini sağlayarak ve katma değerli ürünler üreterek karlarını artırmalarını sağlayabiliyor.
Soğan neden zamlanıyor?
Türkiye'de soğan ve patates fiyatları sık sık tartışmalara konu oluyor. Araştırma bunu da göz önünde bulundurarak soğan ve patates enflasyonunu ayrıca ele alıyor.
Millet İttifakı Cumhurbaşkanı Adayı ve CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, 9 Nisan'da Twitter hesabından "soğan" notunu düştüğü bir video paylaşarak konuyu gündeme taşımıştı.
Kılıçdaroğlu, elinde kuru soğan tuttuğu videoda, “Vatandaşın asıl gündemi bu" demiş ve iktidarın değişmemesi halinde, "Bu elimdeki kuru soğan olacak 100 lira. Şu an bile buncağızın kilosu 30 lira. Soğan bu ya, soğan. Soğan, soğan. Utanmıyorlar. Yiğidi muhtaç ettiler kuru soğana” ifadelerini kullanmıştı.
Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Erdoğan, 18 Nisan'da Eskişehir'de Kılıçdaroğlu'na yanıt vermiş ve "İşte, şimdi, çıkmış Bay Bay Kemal ne diyor? Soğan da soğan, patates de patates... Ama bay bay Kemal bu tırlar olmasa, bu uçaklar olmasa, bu yollar olmasa acaba siz bütün bu patatesi, domatesi ne ile taşıyacaktınız?" ifadelerini kullanmıştı.
Tutuklu bulunan eski HDP Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş da 21 Nisan'da Twitter hesabından Erdoğan'a yanıt verdi ve “Kuru soğan 30 TL. Alacak paranız yoksa 1 milyon 200 bin TL'ye TOGG var. Sahibinden hiç üretilmemiş. Oy kullanırken aklında olsun" yazılı bir etiket paylaştı.
