BRICS'in genişlemesi ve ortak para birimi çıkışının anlamı ne? Al Ain Türkçe Özel

BRICS tek kutuplu dünya düzenine yeni bir alternatif mi olacak? Yeni para birimi çıkışının anlamı ne? Yeni üyelerin özelliği ne? Tüm bu soruları Uluslararası İlişkileri Uzmanı Doç. Dr. Levent Ersin Orallı, Al Ain Türkçe için cevapladı.

BRICS Zirvesi, genişleme kararı ve ortak para birimi çıkışıyla dünyanın gündeminde. Örgüt üye sayısının 2024 itibariyle 11’ı çıkarmayı kararlaştırdı. Ortak para birimi konusunda ise özellikle Rusya Devlet Başkanı Putin’in açıklamaları dikkat çekiciydi. Tüm bu gelişmelerin ne anlama geldiğini, BRICS’in geleceğini Uluslararası İlişkiler Uzmanı Doç. Dr. Levent Ersin Orallı ile konuştuk.

BRICS Zirvesi’nde önemli kararlar alındı. Bunların ilki 6 ülkeye yapılan üyelik davetiydi. Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Mısır, İran, Etiyopya ve Arjantin 1 Ocak 2024 itibariyle BRICS’e üye olacak. Davet gönderilen ülkelere baktığımızda nasıl bir tablo görüyorsunuz. Çok sayıda ülke başvurmuştu. Neden bu 6 ülke seçildi?

2009’da oluşan BRICS ilk gelişmesini Güney Afrika’yı alarak 2010 yılında yaptı, böylece 5 ülkeye ulaştı. Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika an itibariyle coğrafi, nüfus ve ekonomik açıdan var olan üretim modellerinin ve GSMH bakımından dünyanın yüzde 25’ini domine edecek kabiliyete sahip ülkeler. Dolayısıyla bu ülkelerin oluşturduğu modelde var olan hegomanik sisteme alternatif üretmek ve iktisadi anlamda serbest ticaret anlaşmalarıyla birlikte çok daha güçlü ve büyüyen kotaların olmadığı yeni bir dünya yaratma tezi olduğunu biliyoruz.

Avrupa Birliği’nde olduğu gibi aralarında gümrük birliği oluşturma gibi yeni bir siyasi yaşam, yeni bir iktisadi hayat tasavvur ediyorlarsa bu durumda özellikle Körfez ülkeleri üzerinden yapacakları genişleme hamlesinin oldukça önemli olduğunu söyleyebiliriz.

Birleşik Arap Emirlikleri Suudi Arabistan, Mısır, İran ve Etiyopya’nın üyelikleri oldukça kritik... Bunun yanında Brezilya’nın da iktisadi kırılganları, daralma süreçlerini, kırılgan hallerini ortadan kaldırması adına Arjantin genişlemesine çok önem verdiği kanaatindeyim.

Brezilya ile Arjantin arasında oluşacak yeni iktisadi denklem, bir süre sonra BRICS’in Latin Amerika ülkelerine doğru genişlemesini de beraberinde getirecektir. Bu da var olan hegamonik finans sistemini, ödeme sistemini, iktisadi anlamda ilkeleri çok uzun zaman önce belirlenmiş Batı tipi bir ekonomik büyüme modelini ortadan kaldırabilecek bir alternatif oluşturma açısından önem arz ediyor.

Özellikle Birleşik Arap Emirlikleri’nin sahip olduğu doğal kaynaklar itibariyle, parasal gücü itibariyle dünya finans alanına hükmedebilecek kabiliyeti bünyesinde barındırıyor. Suudi Arabistan, Mısır ve İran’la birlikte düşündüğünüzde, özellikle coğrafi olarak Etiyopya’yı da kattığınız zaman ekonomik anlamda dünyanın en kritik güçlerinden birinin oluşum aşamasına geldiğini söyleyebiliriz.

6 ülkeden 5’i Müslüman ülkelerden oluşuyor. Bunun özel bir anlamı var mı?

Yeni genişleme trendi BRICS için bir ilki oluşturuyor. 2013 yılından bu yana yeni üye almayan fakat derinleşerek, özellikle ortak pazar oluşturma alında önemli düşünsel hamleler ortaya koyan, karşılaştırmalı üstünlükler teorisiyle farklı ülkelerde farklı ürünler üretilebileceğine dair bir kanaate sahip olan, serbest ticaret anlaşmasını bir süre sonra gümrük birliğine dönüştürmeyi planlayan bu devletler, bu derinleşme modelini tamamladıktan sonra genişleme trendi konusunda karar aldı.

Petrol ve doğalgaz zengini olan, enerji zengini olan enerji arz ve güvenliği noktasında hemen hemen hiçbir sıkıntı yaşamayıp hem doğu hem batı dünyasının zorunlu olarak kendini yakın hissettiği bu Müslüman devletlerin de içeri alınmasıyla enerji arz güvenliğinde önemli bir dönüm noktasına imza atmayı amaçlıyor. Uzun vadede bu 6 ülkenin katılımıyla uluslararası üretim modellerine alternatif geliştirmenin planlandığını ifade edebiliriz.

Bu devletlerin Müslüman olmasından ziyade güçlü enerji kaynaklarına sahip olmaları, hem doğu hem batı üzerinde bir denge politikasını tutturmuş olmaları önemli...

Birçok ülkenin var olan hegomonik düzenden rahatsız olduklarını söyleyebiliriz. Son gelişmelerin, mevcut hegamonik düzenin sona ermesinin bir işaret fişeği olduğu kanaatindeyim. Türkiye’nin "dünya 5’ten büyüktür” söylemi gibi BRICS de uluslararası ekonominin 5 devletten büyük olduğunu vurgulayacaktır.

Ortak paraya geçiş konusunda Rusya Lideri Putin’in açıklaması oldu. Putin “Hepimiz için önemli konulardan birisi de ortak bir para kullanılması. Bu karmaşık bir konu ancak bu sorunları çözmek için öyle ya da böyle ilerleyeceğiz” dedi. Ortak para birimine neden önemli? Hayata geçirilebilirse dünya dengelerini nasıl etkiler?

Zirvenin belki de en önemli noktalarından biri ortak para birimi konusu. Bu konuya iki boyutlu bakmak lazım. Bir tarafta Rusya-Ukrayna savaşıyla beraber ödeme sistemlerinin neredeyse tamamından dışlanmış olması, Batı’ya karşı rubleyi kullanamaması, kendi enerji kaynaklarını dahi arzu ettiği kadar satamayacak hale gelmesi, Rusya’yı daha kullanışlı ve yenilenmiş bir para birimine yönlendiriyor. Bu noktada yuan ve rubleye doğrudan zemin oluşturabilecek ama birçok devletçe de ortak kullanılabilecek bir para birimi, Rusya ile Çin’in ambargoları kırabilmesi ve Batı tarafından oluşturulmuş banka sistemi ve ödeme sistemlerine alternatif oluşturabilmesi anlamına gelecektir.

Ortak para biriminin ikinci bir boyutu var. Dolar ve avro bölgesiyle anılan dünya düzeninde, aynı örgüt yapısı içinde bulunan devletler dahi kendi para birimlerinde alışveriş yapamaz hale geldi. Bu durumda tüm para birimlerinin değerini dolarizasyon üzerinden konumlanmış bir yapı ile avro bölgesinin belirliyor olması devletlerin egemenlik süreçlerinde, bağımsızlık süreçlerinde Merkez bankalarının ortaya koyduğu politikalarda bağımsız hareket edememe daralmasını ortaya çıkardı.

Ortak para birimiyle beraber devletler kendi aralarındaki ticari ilişkide hegamonik parasal düzeni kırmak ve mümkün olduğunca alım satımlarda değer kaybını önleyecek bir arz modeli amaçlanıyor. Bu, 2024 ve 2025 genişleme süreçleri sonrasında dünyada yeni bir iktisadi denklemi oluşturabilecek en kritik ve önemli adımlardan biridir diyebiliriz.

BRICS çok kutuplu dünya için hareket ettiğini belirtiyor. Son alınan kararlar çok kutuplu dünya konusunda ne gibi etkiler yapar?

Tüm ittifakların ekonomik tandanslı kurulduğunu söyleyerek başlayalım. İlkelerde her ne kadar siyasi yönelimler ve savunma gibi konular öne çıksa da bütün ittifakların temelinde ekonomi var. BRICS modeli de eğer ortak bir üretim bandı oluşturup, bu kaygıları yenebilecek bir iddia ortaya koymayı başarırsa, tek kutuplu dünya düzeni için bir alternatif ortaya çıkarabilir. Çok kutuplu dünya düzenine geçişte yeni bir blok oluşması noktasında önemli bir adım atılmış olur.

Ortak para birimi çıkışı ve 2024 genişlemesi güçlü ve büyüyen bir model ortaya koyma açısından önemli. Ama şunu da vurgulamak lazım, yeni ittifak, Avrupa ittifakı gibi birbirine yakın kültür ve coğrafyada gerçekleşmiyor. Dolayısıyla bu bir kırılganlık oluşturacaktır. Amerikan hegamonyasının bu tip örgütleri engellemeye dönük mekanizmalara sahip olduğunu da dile getirmek gerekir diye düşünüyorum.