Botaş’ın borçları ertelendi! Sonraki aşama ne? Al Ain Türkçe Özel
Doğal gaz fiyatlarının tavan yapmasının ardından Botaş’ın Rusya’ya olan borçları ertelendi. 2024’te Botaş’ı neler bekliyor? Satış gündeme gelebilir mi? Enerji Uzmanı ve DP GİK üyesi Ali Arif Aktürk, Al Ain Türkçe’ye değerlendirdi.
Koronavirüs salgını ve Rusya-Ukrayna savaşından sonra Enerji konusu dünyanın en önemli gündem maddelerinin başına yerleşti. Fiyatlar tavan yaptı tüm dünya enerji maliyetlerini düşürme çabasına girdi.
Petrol ithalatçısı olan Türkiye de enerji krizinden en çok etkilenen ülkeler arasında. Petrol ve doğal gaz fiyatlarındaki artış Türkiye ekonomisi üzerindeki enerji yükünü oldukça artırdı.
Bu noktada Türkiye’ye doğal temin eden Botaş’ın mali yapısında sıkıntılar yaşandı. Botaş’ın Rusya’ya olan borçları 2024 yılına ertelendi.
Botaş’ın durumu ve önümüzdeki dönemde nelerin yaşanabileceğini, bir dönem Botaş Gaz Alımı Daire Başkanlığı görevinde de bulunan, Enerji Uzmanı ve Demokrat Parti Genel İdare Kurulu üyesi Ali Arif Aktürk, Al Ain Türkçe’ye değerlendirdi.
Botaş borçlarını erteleme noktasına nasıl geldi? Bu durum ne zaman başladı?
Botaş’ın 21-22 yıldır zaman zaman gaz fiyatlarını sübvanse ettiği bir gerçek. 2007 de oldu, 2011-2012'de oldu. Siyasi irade zaman zaman bu sübvansiyonu talep etti. Pandemi dönemine geldiğimizde Gazprom’la sona eren kontratları vardı, onlar son anda yenilendi. Yenilenirken de formülü çok ciddi şekilde değiştirdiler. Şubat 2022’de Ukrayna krizi çıkınca malum gaz fiyatları uçtu gitti.
Botaş aynı zamanda kış döneminde spot lng ithal ediyor. Artan talebi böyle karşılıyor. Fiyatlar ciddi şekilde artmasına rağmen bunu satış fiyatlarına yansıtamadı, yeniden sübvansiyon yapmaya başladı. Aynı dönemde ülke bir döviz krizi yaşadı, alım gücü düştü. Bu nedenle Botaş, 2022’de astronomik zararlarla karşı karşıya kaldı, kurumlar ve katma değer vergilerini bile ödeyemedi. 2022 Haziran’ında ilk kez bir bütçe revizyonu yapıldı. Bu revizyon tamamen Botaş’ın zararlarını revize etmek içindi. Ona rağmen Botaş alım fiyat ortalamasını satışa yansıtamadığı için zarar etmeye devam etti. Sonuç olarak Gazprom’a borçlarını geciktirmeye başladı.
Ne kadarlık bir rakamdan bahsediyoruz? Botaş’ın Gazprom’a ne kadar borcu ertelendi?
Rakam çok tartışmalı. Bu rakamlar hep gizlendi. Türkiye Varlık Fonu kurulunca, Botaş oraya devredildi ve Sayıştay denetimi ortadan kalktı. O yüzden mali durumu şu an bilinmiyor. Basında 20 milyar diyen oldu, 28 milyar dolar diyen oldu. Merkez Bankası’nın hesaplarını inceleyip tahminde bulunanlar bu rakamı 20 milyar dolar olarak hesapladı. Ancak seçimlerden önce enerji bakanı, “Borç erteleme görüşmeleri sürüyor” dedi. 600 milyon dolardan bahsetti ama o kadar olmayacağı aşikar...
Borç ertelemesi nasıl yapıldı? Borçlar ne zamana ertelendi? O dönemde borçlar ödenebilecek mi?
Rusya kabul etti, borçlar 2024’e ertelendi. O dönemde ekonomi ne durumda olur bilmiyoruz. Bugün faiz kararı geldi faiz değiştirilmedi. Kur korumalı mevduat 130 milyar daları geçti ona uygulanan faiz yüzde 40’ı aştı. Mevcut politika sürdürülürse, 2024 yılında ödemeler dengesinde yine sorun olacağı görülüyor. Borçların ödeme zamanında böyle bir ortam olacak. Aynı zamanda 2025’te Gazprom’la Mavi Akım sözleşmesi sona eriyor. Bu mesele de Botaş’ın karşısında olacak. Bu borcun ödenmesi mavi akım sözleşmesinin yenilenmesi hepsi birden topyekün masaya yatırılacak.
Borçların ödenmesi için adına farklı adımlar bekliyor musunuz?
Ben 2024’te bu borçların ödemesinde yine sorun olacağını düşünüyorum. Bu noktada özelleştirme gündeme gelecektir. 10 Nisan 2023’te çıkan bir kanun Botaş’ın faaliyetlerinin ayrıştırılmasını içeriyor. Bir kararnameyle Botaş’ın faaliyetlerinin ayrıştırılması ve iletim kısmının blok satış veya borsada halka arz şeklinde satışı gündeme gelecektir.
Bu noktada Rusya mutlaka ilgi gösterecek. Çünkü Kuzey Akım devre dışı kaldı. Rusya, Avrupa’ya gaz akışını sağlıklı yürütmek için yeni güzergah arayışında. Aynı zamandı bu bölgede Rusların alternatifi var. Mesela Türkmen gazı, İran gazı... Mesela Amerikan LNG’si... Tüm bunlar düşünüldüğünde Rusya’nın Türkiye’de pozisyon alması gerekiyor ve o pozisyon için de Botaş özelleştirmesi büyük önem taşır...
Karadeniz’de bulunan gazın sisteme aktarılması bu noktada Türkiye ve Botaş’a ne getirir?
Karadeniz gazını TPAO çıkarıyor. O farklı bir tüzel kişilik. Gazın çıkarılması için 9 milyar dolarlık bir yatırım yapılıyor. O da bir maliyet oluşturuyor. Bu maliyetin altına gaz sattığınızda TPAO’ya ekstra maliyet demektir. TPAO bunu yarı fiyata ya da Botaş gibi düşük fiyata satarsa onun da zararı katlanır.
Ama bu sayede Botaş daha az gaz ithal eder ve fiyatını maliyetine yaklaştırırsa biraz katkısı olur. Şu an Karadeniz gazında hedef yıllık 3,6 milyar metreküp... Türkiye’nin yıllık tüketimi 60 milyar metreküp civarında. Yani tüketimin yüzde 5-6'sı civarını oluşturacağını düşündüğümüzde katkının çok da büyük olmayacağı görülüyor.
Şunu da göz önünde bulundurmak lazım. Şu an konutlara gazın bir kısmı ücretsiz veriliyor. Türkiye’de 19 milyon 500 bin doğal gaz abonesi var. Gaz kullanmayan veya kesik aboneleri çıkarırsak 17,5-18 milyon abone var. 25 metreküple çarpınca 5 milyar metreküp gaz ediyor. Türk parasıyla yıllık 40 milyar liralık bir yük getirecek, dolarla 2 milyar dolar.
