12 Eylül darbesinin üzerinden 44 yıl geçti: Neler oldu, neler yaşandı?
12 Eylül 1980’de gerçekleşen darbenin üzerinden 44 yıl geçti. Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren liderliğinde gerçekleştirilen darbe, çok sayıda kişinin ölümüne idam edilmesine sebep oldu.
12 Eylül 1980’de gerçekleşen darbe, Türkiye demokrasi tarihine kara leke olarak geçti. 12 Eylül darbesinin üzerinden 44 yıl geçmesine rağmen, geride bıraktığı acılar hala tazeliğini koruyor. Peki 12 Eylül’de neler yaşandı?
Hazırlıkları 4 ay süren 12 Eylül süreci, ‘Bayrak Harekatı’ olarak belirlenmişti. Darbe planının uygulanması için ordu komutanlarına 11 Temmuz saat 04.00'te harekete geçilmesi emri verilse de Süleyman Demirel'in başbakanlığındaki hükümetin 2 Temmuz'da güvenoyu almasıyla darbeciler planı erteledi.
Ancak 12 Eylül tarihinde Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun'dan oluşan darbeci Milli Güvenlik Konseyi, bütün yetkileri ele aldı.
SÜREÇTE NELER OLDU?
Darbeciler, ülkede antidemokratik faaliyetler yürüttü. Darbecilerin yaptığı faaliyetlerin başında TBMM’yi lağvetmek ve çok sayıda sivil toplum kuruluşunu kapatmak geldi. Siyasi partilerin kapısına kilit vuruldu, çok sayıda devrimci idam edildi.
17 yaşındaki devrimci Erdal Eren’in idam hükmü, Yargıtay tarafından 2 kez iptal edilmesine rağmen Milli Güvenlik Konseyince onaylanan kararla ve yaşı büyütülerek 13 Aralık 1980'de Ankara Ulucanlar Cezaevi'nde infaz edildi.
Darbeciler, Süleyman Demirel ile Bülent Ecevit'i Hamzakoy, Necmettin Erbakan ile Alparslan Türkeş'i ise Uzunada'ya sürgüne göndererek siyasi yasaklar getirdi. Süreçte 650 bin kişi gözaltına alındı, açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı, 7 binden fazla kişi için de idam talep edildi. 517 kişinin ölüm cezasına çarptırıldığı süreçte 50 kişi idam edildi. Onlarca gazeteci hakkında binlerce yıla varan hapis cezası istendi.
2010’DA SUÇ DUYURULARI YAPILDI
Bu süreçte darbeci Kenan Evren, darbe anayasasına "geçici 15. madde"yi dahil ederek ömür boyu dokunulmazlık hakkı kazandı. Ancak bu madde 12 Eylül 2010’da yapılan referandumun ardından Anayasa’dan çıkarıldı. Bu gelişmenin ardından darbenin sorumluları hakkında suç duyurularında bulunuldu.
Kenan Evren hakkında hazırlanan iddianame, Ankara 12. Ağır Ceza Mahkemesi tarafından 10 Ocak 2012’de kabul edilse de Evren suçlamaları reddetti.
Mahkeme, 18 Haziran 2014'te Evren ve Orgeneral Tahsin Şahinkaya'yı, 1979'da verdikleri muhtırayla "anayasa ve TBMM'yi ortadan kaldırmaya ve görevini yapmasını engellemeye teşebbüs", 1980'deki darbeyle de "anayasayı tağyir, tebdil veya ilgaya ve bu kanun ile teşekkül eden TBMM'yi ıskat ve cebren men" suçunu işledikleri gerekçesiyle "ağırlaştırılmış müebbet hapis" cezasına çarptırdı.
KENAN EVREN YARGILANAMADAN ÖLDÜ
Mahkeme, takdiri indirimle bu cezayı "müebbet hapse" çevirdi.
Dosya Yargıtay'dayken Evren 10 Mayıs 2015'te 98 yaşında, Şahinkaya ise 9 Temmuz 2015'te 90 yaşında öldü.
Yargıtay 16. Ceza Dairesi temyiz incelemesinde, sanıkların ölümleri nedeniyle davanın düşürülmesine karar verdi.
Kenan Evren ve Tahsin Şahinkaya
