Yıllık cari açıkta rekor küçülme
Cari açık, Türkiye ekonomisinin en önemli sorunu olarak görülüyor. Dünya yazarı Naki Bakır, yıllık cari açık ile ekonomi yönetiminin görevde olduğu son 10 aylık döneme ilişkin rakamları analiz etti. Yıllık cari açığın rekor küçülme yaşadığını söyledi.
Dünya Gazetesi yazarı Naki Bakır’ın gündeminde cari açık vardı. Cari açıkla ilgili tüm rakamları derinlemesine analiz eden Bakır, yıllık ve son 10 aylık bazda rekor küçülmenin yaşandığını yazdı. Ekonomi yönetiminin görevde olduğu 10 aylık dönemde cari açıkta yüzde 45’lik bir küçülme sağlandığını dile getirdi. Altın ve enerji hariç açık rakamlarını da paylaştı. Bu iyileşmenin neden kaynaklandığını anlattı. 2024 yılının ilk 3 aylık dönemine ilişkin cari açığı da derinlemesine inceledi.
Naki Bakır’ın yazısı şöyle
Yıllık cari açıkta rekor küçülme
Martta 4,5 milyar dolar cari açık verildi; ilk çeyrekte kümülatif açık, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 55,8 küçülerek 10,9 milyar dolara geriledi. Açığın finansmanı ilk çeyrekte rezervleri 22,2 milyar dolar eritirken, net hata noksan hesabında izlenen çıkışlar ise bu dönemde 16,1 milyar dolarla dikkati çekti.
Türkiye mart ayı ödemeler dengesi kapsamında 4,5 milyar dolarlık cari işlemler açığı verirken, geçen yılın ikinci yarısından itibaren sürekli küçülen yıllık bazda cari açık, 31,2 milyar dolara kadar indi. Yıllık cari işlemler açığında son bir yılda yüzde 40,6 oranında net 21,4 milyar; yeni ekonomi yönetiminin görevde olduğu son on ayda ise yüzde 45,2 oranında 25,8 milyar dolarlık iyileşme kaydedildi. Cari dengedeki bu iyileşme, net altın ve enerji ithalatındaki küçülmeden kaynaklandı. Ancak bu iki kalem dışındaki cari işlemlerdeki fazlanın da küçüldüğü gözlendi.
Mart ayı gelişmeleri
Merkez Bankası’nın açıkladığı ödemeler dengesi istatistikleri kapsamında revize verilere göre, geçen yılın mart ayında 5 milyar 248 milyon dolar cari açık verilirken, bu yıl aynı aydaki açık 4 milyar 544 milyon dolarla bunun yüzde 13,4 altında gerçekleşti. Cari açığa yol açan bileşenlerin başında gelen dış ticaret açığı; martta geçen yılın aynı ayına göre yüzde 18,5 küçülerek 5 milyar 193 milyon dolar oldu.
Ödemeler dengesi kapsamındaki tanımıyla toplam mal ihracatı yüzde 4,8 azalarak 22 milyar 209 milyon, mal ithalatı da yüzde 7,7 düşüşle 27 milyar 402 milyon dolara geriledi. Bu kapsamda, içinde enerji ürünlerinin büyük ağırlık oluşturduğu genel mal ihracatı yüzde 3,6 düşüşle 22 milyar 105 milyon, ithalatı yüzde 8,1 düşüşle 25 milyar 794 milyon, bu kategorideki aylık açık yüzde 28,1 küçülerek 3 milyar 689 milyon dolar oldu. Parasal olmayan altında aylık net ithalat yüzde 20,4 büyüyerek 1 milyar 519 milyon dolar olurken, martta 15 milyon dolarlık da net transit ticaret geliri elde edildi.
Taşımacılık, turizm, yurt dışı müteahhitlik gibi hizmetler kapsamındaki faaliyetlerde gelir ve gider dengesindeki net giriş 2 milyar 241 milyon dolarla geçen yılın aynı ayına göre yüzde 6,5 düşük kaldı. Hizmetler alanında en yüksek aylık net gelir 2 milyar 104 milyon dolarla “seyahat” (turizm) kaleminden elde edildi. Doğrudan yatırımlar ve portföy yatırımları kapsamındaki giderler ile faiz gelir giderlerini kapsayan “birincil gelir dengesi”nde 1 milyar 604 milyon net çıkış, işçi gelirleri, kişisel transferler gibi kalemleri kapsayan “ikincil gelir dengesi”nde 12 milyon dolar net giriş yaşandı.
Üç aylık cari açık 10,9 milyar dolar
Geçen yılın ilk üç ayında 24 milyar 584 milyon dolar olan cari açık, bu yıl aynı dönemde yüzde 55,8 küçülerek 10 milyar 855 milyon dolarda kaldı. İlk çeyrekler itibarıyla dış ticaret açığının 29 milyar 527 milyon dolardan yüzde 51,1 düşüşle 14 milyar 428 milyon dolara gerilemesi, cari açıktaki küçülmede belirleyici oldu. Hizmetler dengesinde ise üç ayda net 7 milyar 123 milyon dolarlık gelir kaydedildi. Buna karşılık ilk çeyrekte birincil gelir dengesinde net 3 milyar 314 milyon ve ikincil gelir dengesinde ise 236 milyon dolarlık çıkışlar yaşandı.
Açık finansmanı rezerv eritti
Cari açığın finansmanı alanına bakıldığında, doğrudan yatırımlarda marttaki net 224 milyon dolarlık çıkışla birlikte ilk çeyrek itibarıyla 287 milyon dolar olan net girişin geçen yılın aynı dönemindeki tutarın yüzde 75,8 altında kaldığı görüldü. Portföy yatırımlarında martta 96 milyon dolarlık çıkış olurken, ilk üç aylık net giriş 5 milyar 277 milyon dolar oldu. Yurt içi bankaların yurt dışı muhabirlerindeki efektif ve mevduat varlıkları, yurt dışı bankaların yurt içindeki mevduatları, genel hükümet, bankalar ve reel sektörün yurt dışından sağladığı kredileri kapsayan “diğer yatırımlar” kaleminde mart ayında 4 milyar 153 milyon dolar giriş, ilk üç ay itibarıyla ise 1 milyar 321 milyon dolar net çıkış yaşandı.
İlk çeyrekte dış kaynak girişi yeterli olmadığı ve net hata noksan kalemindeki çıkışlar fazla olduğu için cari açığın finansmanı büyük oranda rezerv kullanımı ile karşılandı. “Net hata noksan” kaleminde izlenen kayıt dışı çıkışlar martta 9 milyar 557 milyon, ilk üç ayda 16 milyar 117 milyon dolara ulaştı. Resmi rezervlerde martta 10 milyar 281 milyon, üç ayda 22 milyar 718 milyon dolar net erime yaşandı
Altın ve enerji dışı cari “fazla” da geriledi
Cari dengede son bir yılda ve özellikle son on ayda kaydedilen iyileşme, açığın ana kaynağı olan net altın ve enerji ithalatındaki küçülmeden kaynaklandı. İki alandaki net ithalatta gözle görülür bir düşüş yaşandı, bu da cari açığı aşağı çekti. Ancak bu iki kalem dışındaki cari işlemlerde var olan fazlanın da küçüldüğü gözlendi.
Parasal olmayan altında geçen yılın mart sonu itibarıyla 27 milyar 411 milyon dolar olan yıllık net ithalat, bu yıl aynı tarihte yıllık bazda 19 milyar 285 milyon dolara indi. Buna göre altın cephesinde son bir yılda cari denge lehine 8 milyar 126 milyon dolarlık bir iyileşme kaydedildi. Net enerji ithalatı da mart sonları itibarıyla yıllık bazda da 76 milyar 77 milyon dolardan 48 milyar 4 milyon dolara geriledi. Son bir yılda net enerji ithalatındaki 28 milyar 73 milyon dolarlık azalma, cari dengeye bu tutarda bir kapatıcı etki yaptı.
Bu gelişmelere bağlı olarak son bir yılda genel cari açık 21 milyar 364 milyon dolar küçülürken, bu iki kalem dışındaki cari dengede var olan fazlanın da 14 milyar 835 azaldığı görüldü. Geçen yılın mart sonunda 50 milyar 892 milyon dolar olan “altın ve enerji hariç” yıllık cari işlemler fazlası, bu yıl aynı tarih 36 milyar 57 milyon dolara indi. Aylık gerçekleşmelere bakıldığında, geçen yıl 7 milyar doların üstü gibi gibi rekor düzeyleri gören altın ve enerji hariç aylık cari fazlanın, bu yıl mart ayında sadece 782 milyon dolarda kaldığı gözlendi.
Yıllık hedefte “lehte” sapma
Revize verilere göre geçen yılın mart sonundaki 53 milyar, nisandaki 55,2 milyar dolarlık düzeyinden mayısta 57 milyar dolara çıkan yıllık cari açık, haziranda 53,6 milyar, temmuzda 56,2 milyar dolar olmuş ve izleyen dönemde kesintisiz bir düşüş süreci ile 2023’ü 45 milyar dolar düzeyinde kapamıştı.
Geçen yılın sonlarında hazırlanan Orta Vadeli Program’da (OVP) ise cari işlemler açığının bu yılın tümünde 34,7 milyar dolara düşürülmesi hedeflenmişti. Düşüşe devam eden yıllık cari açık bu yıl ocak sonunda 37,4 milyar dolara, şubat sonunda ise 31,9 milyar dolarla OVP hedefinin de altına indi ve bu eğilimini mart ayında da sürdürdü. Böylece yıllık cari işlemler açığında son bir yıldaki kapanma oranı yüzde 40,6’ya ulaştı, bir yılda net 21,4 milyar dolarlık iyileşme kaydedildi.
Yeni ekonomi yönetiminin göreve geldiği Mayıs 2023 sonundaki düzeyine göre cari açıktaki kapanma oranı ise yüzde 45,2 oldu. Yıllık açık son on ayda 25,8 milyar dolar küçüldü. Bu gelişmede, yeni ekonomi yönetiminin, iki temel hedefinden biri cari açıkla mücadele olan programı kapsamında uyguladığı parasal sıkılaştırmanın etkili olduğu görülüyor. Yıllık cari açıktaki küçülme izleyen aylarda da devam ederse, yıl sonunda OVP’de öngörülenin çok altında bir cari açık düzeyi bekleniyor.
