Dünyada 2023 yılına damga vuran olaylar
2023 yılı dünya genelinde pek çok sıcak gelişmenin yaşandığı bir yıl oldu. Ukrayna’da savaş devam etti. Afrika’da darbeler meydana gelirken, yıl, Hamas’ın İsrail’e saldırısı ve Tel Aviv’in buna karşı başlattığı operasyon ile son buldu.
2023 yılı dünyada savaşlara, doğal afetlere ve yeni keşiflere sahne oldu. 2022 yılında yeni bir aşamaya geçenUkrayna krizinde savaş devam ederken, Afrika darbelerle arsıldı.Fas, Türkiye’de olduğu gibi depremle sarsılırken, İsrail ve Hamas arasında başlayan savaştan gelen görüntüler tüm dünyayı derinden sarstı.
7 OCAK 2023- İSRAİL’DE PROTESTOLAR
İsrail'de Başbakan Binyamin Netanyahu’nun siyasi krize dönüşen tartışmalı yargı reformu aylar boyunca devam edecek kitlesel protestolara neden oldu.
İsrail'de Netanyahu hükümetinin Yüksek Mahkemenin yetkilerini sınırlandıran ve iktidarın yargı atamalarında söz sahibi olmasını öngören "yargı reformu" planı nedeniyle halk ilk kez 7 Ocak'ta Tel Aviv'de protesto düzenledi. Kitlesel bir hal alan gösteriler her cumartesi ülke genelinde düzenlenmeye başlandı. İsrail genelinde 1 Mart'ta sivil itaatsizlik eylemlerine evirilen gösterilerde pek çok kentte ana yollar protestocular tarafından trafiğe kapatıldı. İsrail Savunma Bakanı Yoav Gallant, 25 Mart'ta siyasi krize dönüşen yargı düzenlemesinin durdurulması için hükümete çağrıda bulundu ancak bir gün sonra Başbakan Netanyahu, Gallant'ı görevden aldı. Sivil toplum kuruluşları, hukukçular ve yüksek teknoloji sektörleri gibi meslek gruplarının yanı sıra siyasi krize dönüşen tartışmalı yargı düzenlemesine ordu içinden de tepkiler geldi. Yargı reformu planının siyasi krize dönüşmesinin ardından Netanyahu ise koalisyon ortaklarına "tartışmalı yargı düzenlemesini askıya alma kararını" iletti.
RUSYA-UKRAYNA SAVAŞI
2022 yılı Şubat ayında sıcak savaşa dönüşen Rusya-Ukrayna savaşı, 2023 yılı boyunca da tüm şiddeti ile devam etti.
12 OCAK 2023- RUSYA DONBASS SALDIRISI
Rus ordusu, 2023 yılı Ocak ayında 300 bin yedek askerle takviye edilen güçleriyle Ukrayna'nın doğusundaki Donbass bölgesinde yeniden saldırıya geçti.
13 ŞUBAT- PORTEKİZ’DE TACİZ SKANDALI
Portekiz Katolik Kilisesindeki cinsel istismar iddialarını araştıran Bağımsız Komisyon, 13 Şubat'ta, 1950'den bu yana en az 4 bin 815 çocuğun Katolik Kilisesi bünyesindeki kurumlarda çalışan din görevlileri tarafından cinsel istismara maruz kaldığını açıkladı.
15 NİSAN- SUDAN’DA İÇ SAVAŞ
Sudan’da 2019 yılında Ömer el Beşir’in 30 yıllık diktatörlüğünün son bulmasının ardından gerilim dinmedi. 15 Nisan'dan bu yana Sudan'da General Abdel Fattah al-Burhane liderliğindeki ordu ile eski komutan Mohamed Hamdane Daglo'nun paramiliter güçleri arasında devam eden savaş, 10,000'den fazla insanın ölümüne neden oldu.
20 MART- PAKİSTAN’DA İMRAN HAN İSYANI
Pakistan'da eski Başbakan İmran Han'ın başbakanlığı döneminde yabancı devlet adamlarından alınan hediyelerin satıldığı ve bir kadın yargıcı tehdit ettiği iddiasıyla yargılandığı iki davada 13 Mart’ta Han hakkında iki tutuklama kararı verildi. Han’ı gözaltına almak için Lahor’a giden polisler ile Pakistan Adalet Hareketi Partisi destekçileri arasında çıkan çatışmalar iki gün sürdü. Han'ın gözaltına alınmak istenmesine karşı ülke genelinde düzenlenen protestolarda Han'ı destekleyen 198 kişi gözaltına alındı. Han, söz konusu kararın ABD’nin Rusya’ya yönelik yapırımlarına uymayacağını açıklamasının ardından başladığını iddia etti.
2 NİSAN- YEMEN’DE ÖN BARIŞ ANLAŞMASI
Yemen hükümeti ile, ülkenin önemli bir kısmını kontrol altına almış olan İran destekli Husiler arasında 2015 yılından bu yana devam eden savaş yapılan barış anlaşması ile son buldu. Anlaşma çerçevesinde 900 esir karşılıklı olarak serbest bırakıldı.
6 MAYIS- KANADA’DA AYLAR SÜREN ORMAN YANGINI
Kanada, bu yıl 18 milyon hektardan fazla alanın yandığı ve 200.000 kişinin yerinden olduğu tarihi bir orman yangını sezonu yaşadı.
20 MAYIS- BAHMUT’TA 1 YILA YAKIN SÜRE DEVAM EDEN ÇATIŞMA SONA ERDİ
Moskova, Mayıs ayında savaşın şimdiye dek en şiddetli geçtiği ve kritik anlamı olan Bahmut'un ele geçirildiğini duyurdu.
1 HAZİRAN- SICAKLARA TESLİM OLDUK
Avrupa gözlemevi Copernicus'a göre Haziran ayından Ekim’e kadar geçen süre, dünya çapında kayıtlara geçen en sıcak aylar oldu. Bu sıcaklıklara kuraklık, yıkıcı yangınlar ve daha güçlü kasırgalara neden oldu.
18 HAZİRAN UKRAYNA KARŞI SALDIRISI
Ukrayna yönetimi ise Batı’dan aldığı yoğun desteğin ardından Haziran ayında Rusya’ya karşı saldırıya geçti. Ancak geçtiğimiz 6 aylık süreç içerisinde Rusya’ya karşı bir mevzi elde edemedi.
Bölgede dikkat çeken bir diğer gelişme ise Rus ordusu ile birlikte savaşan ve Bahmut’un alınmasında kritik bir rolü olan paralı askeri grup Wagner’in ve lideri Yevgeniy Prigojin’in Rus Genelkurmayı ile yaşadığı gerilimin ardından Moskova’ya yönelik harekete geçmesi oldu.
20 HAZİRAN 2023 WAGNER İSYANI
Dünya, günlerce Rusya’da yaşanan bu isyan sürecini merakla takip etti. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in taviz vermeyen duruşu ve Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko’nun arabuluculuğun ile gerilim son buldu.
6 TEMMUZ- EN SICAK GÜN
Avrupa Birliği'nin (AB) finanse ettiği Copernicus İklim Değişikliği Servisinin verilerine göre, 2023'ün haziran, temmuz ve ağustos aylarında ortalama hava sıcaklığı küresel olarak en yüksek seviyeye çıktı. Dünyada ortalama sıcaklıklar temmuzda aynı hafta içinde 3 kez üst üste rekor kırarken, küresel ortalama sıcaklığın 17,23 derece olduğu 6 Temmuz, "kaydedilen en sıcak gün" olarak kayıtlara geçti.
17 TEMMUZ- RUSYA, TAHIL ANLAŞMASINDAN ÇEKİLDİ
Moskova, Rusya ve Ukrayna tahılının Boğazlar üzerinden dünyaya taşındığı anlaşmadan, Ukrayna’nın anlaşmaya uymayarak tahılı yoksul ülkelere değil de Batılı ülkelere taşımasını gerekçe göstererek çekildiğini duyurdu.
26 TEMMUZ- AFRİKA’DA DARBELER
Afrika 2023'te iki askeri darbe yaşandı. Sahel bölgesinde 2020 yılında başlayan darbe dalgası, bölge ülkelerinde Nijer'de ordunun 26 Temmuz'da "kötüleşen güvenlik durumunu" gerekçesi ile yönetime el koyması ile bu yıla da taşındı. Devrik başkan Mohamed Bazoum o zamandan beri konutunda tecrit altında tutuluyor.
Gabon'da, usulsüzlükler nedeniyle eleştirilen cumhurbaşkanlığı seçiminin hemen ardından 30 Ağustos'ta askeri bir darbeyle Ali Bongo Ondimba yönetimi sona erdi. Darbeyle 55 yıllık Bongo iktidarını devirerek askeri yönetimin başına geçen General Brice Oligui Nguema, demokrasi sözü verdi.
Fransa, meydana gelen darbelerin ardından 2022'de Mali ve Orta Afrika Cumhuriyeti'nden ve 2023'te diğer iki eski sömürgesi Burkina Faso ve Nijer'den askerlerini çekmek zorunda kaldı.
8 AĞUSTOS- HAVAİ’DE ORMAN YANGILARI
Ağustos ayında Hawaii'de çıkan yangınlar Maui'deki turistik Lahaina kasabasında 97 kişinin ölümüne neden oldu.
19 AĞUSTOS- YUNANİSTAN’DA ORMAN YANGINLARI
Yunanistan'ın Dedeağaç ve Meriç Bölgesi'nde 19 Ağustos'ta başlayan ve 21 kişinin ölümüne neden olan yangın, ülkenin son 20 yılda karşılaştığı en büyük orman yangını oldu.
23 AĞUSTOS- AY’DA YENİ KEŞİF
Uzay’da insanlığın en iyi bildiği noktalardan olan Ay'a, Hindistan’ın uygusu 23 Ağustos’ta indi
Chandrayaan-3 ile insanlığa bilinmeyen yanlarını da sundu. Uydu, Ay'ın güney kutbu yakınlarında keşfedilmemiş bir bölgeye inmeyi başararak bir ilke imza attı.
Moskova'nın 1976'dan bu yana Ay'a gerçekleştirdiği ilk görev olan Rus sondası Luna-25, buz şeklinde su içerdiği için aynı bölgeye düştü.
Hindistan'dan önce sadece Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği ve Çin Ay'a kontrollü iniş gerçekleştirmeyi başarmıştı.
Japon start-up şirketi ispace, Hakuto-R modülünü nisan ayında Ay'a indirmeyi başaramadı ancak Japon uzay ajansı Jaxa Eylül başında yeni bir Ay görevi başlattı.
25 AĞUSTOS- WAGNER LİDERİNİN ÖLÜMÜ
Wagner lideri Prigojin, Moskova ile varılan anlamadan iki ay sonra bir uçak kazasında hayatını kaybetti.
20 AĞUSTOS- FUTBOLDA ‘ÖPÜCÜK KRİZİ’
Avustralya'da düzenlenen Kadınlar Dünya Kupası'nda İspanya'nın kupa töreninde dönemin İspanya Futbol Federasyonu Başkanı Luis Rubiales'in forvet Jenni Hermoso'yu sürpriz bir şekilde dudağından öpmesi uluslararası krize yol açtı.
Hermoso kendisine yönelik eylemi, "cinsiyetçi, uygunsuz ve herhangi bir rıza olmaksızın" yapıldığı gerekçesi ile kınarken; Başkan Rubiales, 10 Eylül'de istifa etmeden önce bunun yalnızca "biraz rızaya dayalı bir öpücük" olduğunu savundu.
Rubiales, FIFA tarafından futbolla ilgili herhangi bir faaliyetten üç yıl men edildi.
8 EYLÜL- FAS’TA DEPREM
Son 100 yılın en ölümcül depremlerinden biri 5 Şubat'ı 6 Şubat'a bağlayan gece Kahramanmaraş merkezli olarak meydana geldi. Deprem Türkiye’de 11 ilde yıkım yaratırken, Suriye de sarsıntıdan etkilendi.
7.8 büyüklüğündeki depremde yaklaşık 6.000'i Suriye’de olmak üzere en az 56.000 kişi hayatını kaybetti.
Fas'ın Marakeş bölgesi de 8 Eylül'de şiddetli bir depremle sarsıldı. 6.8 büyüklüğündeki depremde yaklaşık 3,000 kişi öldü, 5,600'den fazla kişi yaralandı. Sarsıntı, 3.000 köyde 60.000 kadar eve zarar verdi.
13 EYLÜL- YUNANİSTAN’DA ORMAN YANGINI VE SEL
Yunanistan'ın Evros bölgesinde Avrupa Birliği'nde şimdiye kadar kaydedilen en büyük yangın çıktı. Yangında en az 26 kişi öldü. Eylül ayında sel felaketi Teselya'nın verimli ovalarını harap etti ve 17 kişinin ölümüne neden oldu.
10 EYLÜL- LİBYA’DA SEL FELAKETİ
15 Eylül’de Libya’da meydana gelen sel, uzun süredir iç savaşla harap olan ülkede büyük yıkım yarattı. Birleşmiş Milletler’in açıklamalarına göre 250 binden fazla insanın doğrudan etkilendiği selde en az 4 bin 300 kişi hayatını kaybederken, 9 binden fazla insan da kayıp oldu. 21 EYLÜL-
19 EYLÜL- DAĞLIK KARABAĞ SAVAŞI
Azerbaycan, 19 Eylül'de 30 yılı aşkın süredir Ermenistan işgali altında olan Dağlık Karabağ'a operasyon başlattı.
Bölgesel yetkililer 24 saat içinde teslim oldu ve ateşkes sağlandı. 600'e yakın kişinin hayatını kaybettiği saldırının ardından 120 nüfuslu bölgedeki insanların çoğunluğu Ermenistan'a kaçarken, Ermeni yönetimi kendini feshettiğini duyurdu.
Uluslararası Adalet Divanı, Bakü'den, Dağlık Karabağ sakinlerinin "güvenli" bir şekilde geri dönüşlerine izin vermesini istedi. Uluslararası arabuluculuk altında yürütülen görüşmeler başarılı olmadı.
Son dönemde iki ülke arasında Rusya arabuluculuğunda devam eden görüşmeleri bir barış anlaşmasına yaklaştığı ifade edildi.
20 EYLÜL- HOLLYWOOD BU SENE FİLMLE DEĞİL, GREVLE GÜNDEME OTURDU
Dünya sinema sektörünün en güçlü aktörü Hollywood, bu sene filmlerinin önüne geçen bir grevle dünyanın gündemine girdi. Amerikalı senaryo yazarları ve aktörlerin katılımıyla, daha iyi ücret ve yapay zeka için bir çerçeve talep etmek üzere Hollywood greve gitti.
Hollywood'da grev, Eylül ayında bir ücret anlaşması ve yapay zekanın kullanımına ilişkin güvencelerle sona erdi. Stüdyoların yapay zeka teknolojisi ile seslerini ve görüntülerini klonlamak için kullanacağından ve haklarının ihlal edeceğinden endişe eden oyuncular Kasım ayına kadar çekimlere gitmedi.
7 EKİM- İSRAİL-HAMAS SAVAŞI
7 Ekim’de Hamas’ın Gazze Şeridi’ni aşarak İsrail’e saldırmasının ardından İsrail’de yaklaşık 1.200 kişi öldü; yaklaşık 240 kişi de rehin alındı.
ABD ve AB tarafından terör örgütü olarak tanımlanan Hamas'ı "yok etme" amacı taşıdığını açıklayan İsrail yönetimi, Gazze'ye yoğun bombardıman gerçekleştirdi. Gazze'deki Sağlık Bakanlığı'na göre savaşın başlamasından bu yana yaklaşık üçte ikisi kadın ve çocuk olmak üzere 21 binden fazla Filistinli hayatını kaybetti.
19 KASIM- ARJANTİN’DE MİLEİ ZAFERİ
Latin Amerika ülkesi Arjantin'de 53 yaşındaki ultra liberal, aşırı sağcı ekonomist Javier Milei, 19 Kasım'da devlet başkanlığı seçimlerinde Maliye eski Bakanı Sergio Massa'ya karşı zafer kazandı. Milei, elinde elektrikli testere ile seçim kampanyası yürüttü, kendisinden "aslan" olarak bahsetti, Papa Francis'i "yeryüzündeki kötülüğün temsilcisi" olarak nitelendirdi, kürtaj yasasını iptal etmek için referanduma gideceğini söyledi, insanların kendi hayati organlarını satmalarına izin verilmesi olasılığını gündeme getirdi. Sosyal yardımları tamamen kesme niyetinde olduğunu da açıklayan Milei’nin görevi devralmasının ardından ülke genelinde kitlesel protesto gösterileri başladı.
Aşırı sağcı 'anarko-kapitalist' Javier Milei, Arjantin pesosunun dolar ile değiştirilmesi, Merkez Bankası'nın kaldırılmasını istiyor.
30 KASIM- BAE’DE ‘DÜNYA İKLİM EYLEMİ ZİRVESİ’
Birleşik Arap Emirlikleri'nin (BAE) Dubai kentinde, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi 28'inci Taraflar Konferansı (COP28) kapsamında düzenlenecek Dünya İklim Eylemi Zirvesi başladı.
