2025’e damga vuran 10 olay: Trump, Gazze ve yapay zeka

2025’te Gazze’de ateşkes, Trump’ın Beyaz Saray’a dönüşü, Ukrayna’da sonuçsuz diplomasi ve yapay zekâ yatırımları başta olmak üzere dünyayı sarsan 10 gelişme öne çıktı.

2025 yılı, Gazze’de iki yıl sonra sağlanan kırılgan ateşkes, Donald Trump’ın ocakta yeniden iktidara gelişi, Ukrayna savaşını bitirmeye dönük ancak sonuç vermeyen diplomasi ve yapay zekaya akan dev yatırımlarla öne çıktı. Küresel ticaret savaşı, yeni papa ve aşırı hava olayları da gündemi belirledi.

Gazze’de ateşkes ve bölgede yükselen gerilim

ABD’nin yoğun baskısıyla, İsrail ile Hamas arasında savaşın başlamasından iki yıl sonra ateşkes sağlandı. Anlaşma kapsamında sağ kalan son rehineler ile hayatını kaybedenlerin çoğu İsrail’e dönerken, Filistinli tutukluların serbest bırakıldığı aktarıldı. Gazze’ye insani yardım akışının arttığı ileri sürülse de Birleşmiş Milletler ve yardım kuruluşları, ihtiyacın haa lkarşılanamadığını belirtti.

Trump’ın barış planındaki en hassas başlıklardan biri olarak gösterilen Hamas’ın silahsızlandırılması sürecinin ise kırılgan bir zeminde ilerlediği kaydedildi. Son haftalarda İsrail’in Gazze’ye hava saldırıları ve Lübnan’da Hizbullah hedeflerine yönelik operasyonları bölgesel gerilimi sürdürürken, İsrail’in ABD desteğiyle İran nükleer tesislerini vurması yılın kritik dönüm noktalarından biri olarak öne çıktı.

Trump’ın dönüşü, Ukrayna diplomasisi ve ticaret savaşı

Ocak ayında Beyaz Saray’a ikinci kez dönen Cumhuriyetçi Başkan Donald Trump’ın, ticaret hamleleri, belgesiz göçmenlere yönelik kitlesel sınır dışılar ve federal hükümetin bazı birimlerinin fiilen dağıtılması gibi adımları dünya gündeminde geniş yer buldu. Demokrat eyaletlerde Ulusal Muhafızların konuşlandırılması, medyaya yönelik baskı eleştirileri ve çeşitlilik-kapsayıcılık programlarına karşı tutum da tartışma yarattı. Ekonomik memnuniyetsizlik ve hayat pahalılığına ilişkin verilerin anketlere yansıdığı, yerel seçimlerdeki sonuçların ise ara seçimler öncesinde Cumhuriyetçileri zorladığı belirtildi.

Trump’ın Washington’a dönüşü, Ukrayna savaşını sonlandırmaya dönük girişimleri hızlandırsa da süreç belirsizliklerle ilerledi. Zelenski’yi Oval Ofis’te “dünyayı Üçüncü Dünya Savaşı’na sürüklemekle” suçlaması uluslararası tepki çekerken, ağustosta Alaska’da yapılan Trump–Putin zirvesinin kısa kesildiği aktarıldı. ABD’nin, Rusya’nın müzakereye hazır olmadığını ilan ederek yeni yaptırım paketi açıkladığı; kasım sonunda masaya konan ABD taslak planının ise Kiev ve Avrupalı müttefiklerce Moskova lehine bulunarak eleştirildiği kaydedildi.

Öte yandan Trump’ın çelik, alüminyum ve bakır gibi stratejik sektörlere uyguladığı yüksek gümrük vergilerinin küresel ticaret savaşını tetiklediği; ABD ile AB ve Çin arasında zorlu müzakerelerle çeşitli anlaşmalar yapıldığı bildirildi. Kanada ile temasların bir eyaletin tarifeleri eleştiren reklamı sonrası askıya alındığı, hayat pahalılığı baskısıyla kasım ortasında bazı gıda ürünlerindeki vergilerin geri çekildiği belirtildi.

Yeni papa, gençlik protestoları ve “yapay zeka patlaması”

Katolik Kilisesi’nde 8 Mayıs’ta, Papa Francis’in ölümünün ardından 69 yaşındaki Robert Francis Prevost’un 267. lider olarak seçildiği ve Papa Leo XIV adını aldığı açıklandı. Şikagolu din adamının, yaklaşık 20 yıl hizmet verdiği Peru’dan vatandaşlık aldığı bilgisi paylaşıldı. Yoksullar, göçmenler ve çevre başlıklarına odaklanan çizgiyi sürdürürken, bazı tartışmalı konularda kısa vadede adım atılmayacağı mesajıyla muhafazakâr kesime güvence verdiği aktarıldı.

Asya, Afrika ve Latin Amerika’da 30 yaş altı gençlerin öncülüğünde düşük yaşam standartları, sosyal medya sansürü ve yolsuzluğa karşı protestoların yayıldığı; Marakeş’te reform sözü verilmesine rağmen 2 binden fazla göstericinin yargılandığı belirtildi. Nepal ve Madagaskar’da liderlerin istifaya zorlandığı, Tanzanya’daki seçim sonrası gösterilerin sert biçimde bastırıldığı kaydedildi. “One Piece” mangasındaki hasır şapkalı korsan bayrağının ise baskı karşıtı hareketin sembollerinden biri haline geldiği ifade edildi.

Teknoloji alanında ise büyük şirketler ve yatırımcıların yapay zekâya milyarlarca dolar aktardığı; Gartner’a göre yapay zeka harcamalarının 2025’te 1 buçuk trilyon dolara, 2026’da 2 trilyon dolara ulaşacağı aktarıldı. Nvidia’nın piyasa değerinin kısa süreliğine 5 trilyon doları aşmasıyla “balon” tartışmaları gündeme gelirken; yanlış bilgi, telif davaları ve şirketlerin toplu işten çıkarmaları “AI dönüşümü” gerekçesiyle açıklaması da yılın öne çıkan başlıkları arasında yer aldı. OpenAI’nin intihar eden bir gencin ailesinin açtığı dava nedeniyle inceleme altında olduğu, ebeveyn kontrollerini güçlendirdiğini açıkladığı ve Kaliforniya’nın chatbot düzenlemeleri getirdiği bildirildi.

Louvre soygunu, Venezuela gerilimi ve aşırı hava olayları

19 Ekim’de işçi yelekleri giyen hırsızların mobilya merdiveni kullanarak Paris’teki Louvre Müzesi’ne girdiği ve 88 milyon euro değerindeki Kraliyet Mücevherleri’ni alıp elektrikli scooterlarla kaçtığı aktarıldı. Soygun sırasında pırlanta kaplı bir tacın düşürüldüğü, olayın güvenlik tartışmalarını alevlendirdiği; baskında rol aldığı şüphesiyle üç kişinin tutuklandığı ancak eserlerin hala bulunamadığı belirtildi.

Latin Amerika’da, Washington’un ağustostan bu yana uyuşturucuyla mücadele gerekçesiyle bölgede geniş askeri varlık bulundurduğu; son haftalarda Karayipler ve Pasifik’te uyuşturucu taşıdığı iddia edilen gemilere yönelik 20’den fazla saldırı düzenlendiği ve çok sayıda kişinin öldüğü bildirildi. ABD Adalet Bakanlığı operasyonların “yasal” olduğunu savunurken, bir BM yetkilisinin “yargısız infaz” eleştirilerini reddetti; gerilimin özellikle Maduro hükümetiyle tırmandığı kaydedildi. ABD’nin Maduro’yu bir kartelin lideri olmakla suçladığı ve yakalanması için 50 milyon dolarlık ödül teklif ettiği aktarıldı.

İklim gündeminde ise Vietnam’daki ölümcül seller, Karayipler ve Filipinler’i vuran güçlü fırtınalar ile Avrupa’daki rekor sıcaklıklar öne çıktı. Bilim insanlarının, iklim değişikliği nedeniyle aşırı hava olaylarının hem daha sık hem daha ölümcül hale geldiğine dikkat çektiği belirtildi. Melissa Kasırgası’nın Jamaika’da geniş yıkıma yol açtığı, Haiti ve Küba’da taşkınları tetiklediği; Filipinler’in iki ay içinde Ragasa, Kalmaegi ve Fung-wong tayfunlarına maruz kaldığı aktarıldı. ABD’de yıldırım kaynaklı yangınların temmuz ortasında Büyük Kanyon’un Kuzey Kenarı’nın tüm sezon boyunca kapanmasına neden olduğu bildirildi.