2023 öfkeli iklimin yılı: Hafızalara kazınan felaketler
Küresel ısınmaya bağlı olarak iklim değişikliği krizi hızlandıkça aşırı hava olayları giderek yaygınlaşıyor. Bu durum aslında yağışların sıklık, yoğunluk ve süre açısından özelliklerini değiştiriyor.
2023 yılı sonu itibarıyla Eylül ayı, “Öfkeli Eylül” olarak tanımlanmayı hak ediyor. Sadece 12 günde bir araya gelen ekstrem hava olaylarının yaşandığı, yılın en yoğun aylarından biriydi.
Eylül ayı, Hong Kong'u kasıp kavuran, ağaçları kökünden söken ve şehri sular altında bırakan bir tayfunla başladı. Bunun ardından 10 ülke ve bölgeyi etkileyen bir dizi aşırı hava olayı yaşandı. Bunlardan en felaketi, Birleşmiş Milletler'e göre 11 binden fazla insanın hayatına mal olan ve binlerce kişinin kaybolmasına neden olan Libya'daki sel oldu.
Yılın en acımasız iklim olayları:
AVRUPA'NIN EN KÖTÜ FIRTINALARI
Daniel Fırtınası, son derece güçlü bir alçak basınç sisteminin sonucu olarak Akdeniz bölgesinin geniş bir alanını vurdu. Bu, tehlikeli yağışlara ve su baskınlarına neden olabilecek, kasırgalara benzer özelliklere sahip, nispeten nadir görülen bir fırtına türü.
5 Eylül'de oluşan fırtına ilk olarak Yunanistan'ı etkileyerek, normalde bir yıl boyunca gördüğümüzden daha fazla yağışa neden oldu. Sokaklar ölümcül nehirlere dönüştü, tüm köyler sular altında kaldı ve acil durum görevlileri, aileleri sular altında kalan evlerinden kurtarmak için şişme botlara binmek zorunda kaldı.
Olayı Avrupa'yı vuran en güçlü fırtınalardan biri olarak nitelendiren Yunanistan Başbakanı Kyriakos Mitsotakis'e göre, en az 15 kişi öldü.
Yunanistan Çevre Bakanı Theodoros Skylakakis, ülkedeki yıkıcı orman yangınlarının ardından meydana gelen sellerin "iklim değişikliğinin izlerini taşıdığını" söyledi.
En az 7 ölüm kaydeden Türkiye de etkiyi hissetti. Devrilen ağaçlarla çevrili ormanlık alanda yaşayanlar diz boyu sularda yürümek zorunda kaldı. İstanbul'un bazı kesimleri ise en az iki kişinin ölümüne yol açan ölümcül sel baskınlarına tanık oldu.
Şiddetli sel felaketleri Bulgaristan ve Yunanistan'ın kuzeyini de vurarak en az dört kişinin ölümüne yol açtı.
Avrupa'nın başka yerlerinde ayrı bir fırtına olan Dana Fırtınası, İspanya genelinde şiddetli yağmurlara neden oldu, evlere zarar verdi ve en az üç kişinin ölümüne neden oldu.
LİBYA'DA YIKIM
Kayıtlara geçen en yıkıcı etki, Daniel Fırtınası'nın ülkenin kuzeydoğusuna şiddetli yağmurlar getirmeden önce alışılmadık derecede sıcak deniz suyundan güç alarak Akdeniz boyunca ilerlediği Libya'da yaşandı.
Uluslararası Kızılhaç Komitesi'ne göre şiddetli yağmurlar iki barajın çökmesine neden oldu ve 7 metre yüksekliğinde bir dalgaya yol açtı ve su kıyı kenti Derna'ya doğru akarak tüm mahalleleri yok etti ve evleri denize sürükledi.
Birleşmiş Milletler'e göre 11 binden fazla insan öldü ve en az 10 binden kişi hâlâ kayıp; bunların çoğunun moloz altına gömüldüğüne inanılıyor.
Ülke sarsılırken ve arama ve kurtarma operasyonları daha umutsuz hale gelirken uzmanlar, çökmekte olan altyapı, yetersiz uyarılar ve hızlanan iklim krizinin etkileri gibi faktörlerin bir araya gelmesiyle felaketin boyutunun büyük ölçüde büyüdüğünü söyledi.
ASYA'DAKİ ÇİFT KASIRGA
Asya'da yıkım ve can kaybının boyutu daha az olsa da benzeri görülmemiş ve ölümcül fırtınalara da sahne oldu.
Eylül ayının ilk haftasında Saola ve Haikoi tayfunları bölgeden birkaç gün arayla geçerek Tayvan adasında, Hong Kong şehrinde ve Shenzhen de dahil olmak üzere Güney Çin'in diğer bölgelerinde büyük hasara neden oldu.
Saola Tayfunu Hong Kong'daki okulları ve işletmeleri iki gün boyunca kapatmış olsa da, asıl hasar bir hafta sonra şehrin ani bir fırtınaya maruz kalması, metro istasyonlarını su basması ve nehirlerin yollara taşması sonucu ortaya çıktı.
Hong Kong yetkililerine göre fırtına, kayıtların başladığı 1884'ten bu yana en yüksek saatlik yağışa neden oldu. Tayvan'da Haikui Tayfunu on binlerce evi elektriksiz bıraktı ve 7 binden fazla kişi tahliye edildi.
Hong Kong Şehir Üniversitesi'nden atmosfer ve iklim bilimci Jung Eun Chu şunları söyledi: "Çift kasırga istisnai bir durumdu ve ertesi hafta alışılmadık derecede şiddetli bir fırtınanın koşullarını yarattı. Kasırgalar, farklı yönlere doğru hareket eden, yavaş hareket eden, nem yüklü iki hava kütlesinin çarpışmasına ve suyun Hong Kong üzerine yağmasına neden oldu."
AMERİKA'DA ŞİDDETLİ YAĞIŞLAR
Amerika kıtasının bazı kısımları da sular altında kaldı. Brezilya'da geçen hafta Rio Grande do Sul eyaletinde yaşanan şiddetli yağışlar ve sel sonrasında 30'dan fazla ölüm kaydedildi. Bu, eyaleti son 40 yılda vuran en kötü doğal afet.
Brezilyalı meteorolog Maria Clara Sasaki, basın açıklamalarında şunları söyledi: "Eyalet, bir hafta içinde tüm Eylül ayı boyunca beklenen ortalama yağış miktarını aldı."
Bu arada Amerika Birleşik Devletleri'nde Burning Man festivali, bölgeyi şiddetli bir yağmur fırtınasının vurmasının ardından uluslararası manşetlere taşındı. On binlerce katılımcıdan Nevada çölünde mahsur kaldıkları süre boyunca yiyecek ve su tasarrufu yapmaları istendi. Uzak bölge yalnızca 24 saat içinde 0,8 inç (ortalama Eylül yağışının yaklaşık iki katı) kadar yağış aldı.
Ülkenin diğer tarafında Massachusetts'teki sel felaketi yüzlerce evi, işyerini ve aralarında köprüler, barajlar ve demiryollarının da bulunduğu altyapıyı yok etti. Meteoroloji verilerine göre Massachusetts ve New Hampshire'ın bazı bölgelerinde yağışlar normalin yüzde 300 üzerinde gerçekleşti.
Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi, o dönemde rekor sıcaklıktaki okyanus sıcaklıklarının Atlantik'te hiperaktif bir kasırga sezonunu körüklediğini ve son 50 yılda dünya çapındaki sıcaklık artışının yüzde 90'ından fazlasının okyanuslarda meydana geldiğini söylemişti.
